Τα αρχαία νεώρια, οι νεώσοικοι και ο πολεμικός στόλος των Αρχαίων Ελλήνων.

Τα αρχαία νεώρια ήταν έτσι οργανωμένα 

ώστε να διαθέτουν όλες τις απαραίτητες

 στρατιωτικές υποδομές, 

με πιο εκτενή τα συμπλέγματα 

των νεωσοίκων (εικ. 3-5). 

Στις εγκαταστάσεις των νεωροίων περιλαμβάνονται

 πέρα από τους νεώσοικους

 και οι λεγόμενες σκευοθήκες. 

Τοπογραφικά τα νεώρια ήταν ενσωματωμένα 

στο σχέδιο της πόλης, όπως φαίνεται για παράδειγμα

 στον Πειραιά και τη Ρόδο, ενώ αποτελούσαν 

μία στρατιωτική έκταση όπου η ασφάλεια 

ήταν επιβεβλημένη. Έτσι ο ναύσταθμος οριοθετούνταν

 από το εμπόριον, αλλά και από το υπόλοιπο 

αστικό περιβάλλον κυρίως με εσωτερικά τείχη.

Οι νεώσοικοι χτίζονταν για να στεγάσουν 

τους στρατιωτικούς στόλους όταν δεν ήταν σε πόλεμο 

και έτσι έπρεπε τα πλοία να τραβηχτούν έξω 

από το νερό για την προστασία και τη συντήρησή τους. 

Οι πρώτοι νεώσοικοι που μαρτυρούνται

 είναι αυτοί της Σάμου του 530 π.Χ. υπό την εξουσία

 του τυράννου Πολυκράτη, πληροφορία που παίρνουμε

από τον Ηρόδοτο (2. 159). Νεώρια όμως έχουν έρθει 

στο φως και στη Ζέα, στο Κίτιον, τη Νάξο της Σικελίας,

 την Κω, τη Ρόδο, τις Οινιάδες αλλά και αλλού.

 Επιπλέον υπήρχαν και μεμονωμένα νεώρια

 σκαλισμένα στο βράχο σε στρατηγικά σημεία 

που λειτουργούσαν ως ναυτικές βάσεις 

παρακολούθησης ή ως βασικά sea-lanes.

Οι νεώσοικοι ήταν μακρόστενα κτίρια 

με άνοιγμα προς τη θάλασσα με επικλινές έδαφος 

με κλίση προς το νερό, ώστε τα πλοία να τραβιούνται 

εύκολα στη στεριά. Οι μεμονωμένες αίθουσες 

των νεωσοίκων χωρίζονταν μεταξύ τους με κιονοστοιχία

 (Ζέα, Οινιάδες) ή συνεχόμενους τοίχους

 (Νάξος Σικελίας, Απολλωνία), χτισμένους 

ή σκαλισμένους στο βράχο. Τα πλοία τραβιόταν

 στη στεριά και έπειτα στερεώνονταν και δένονταν. 

Οι επικλινείς ράμπες ήταν κατασκευασμένες 

από πατημένο χώμα, από άμμο ή από λιθοδομή

 ή αποκλειστικά σκαλισμένες στο βράχο. 

Γενικώς οι υποδομές και η κατασκευή των αρχαίων 

νεωσοίκων μας παρέχουν σημαντικές πληροφορίες

 για την αρχαία τεχνολογία, αλλά και τη ναυτική 

αρχιτεκτονική, ενώ αποτελούν σήμερα τα μοναδικά 

υλικά κατάλοιπα τα οποία σε μεγάλο βαθμό 

πιστοποιούν και τα μεγέθη των αρχαίων πλοίων.

Ο τρόπος που σύρονταν τα πλοία στη στεριά έχει 

άμεση σχέση με τις ράμπες και με τις ξύλινες υποδομές

 σε σχέση με αυτές. Οι έρευνες που έχουν γίνει 

στις επικλινείς ράμπες έχουν φέρει στο φως

 τα αρχαιολογικά λείψανα για την εγκατάσταση 

ξύλινων τραβερσών (φαλάγγια), υποστηρίγματα

 για τις καρίνες των πλοίων ή επάλειψη του εδάφους

με λιπαντικές ουσίες, πράγματα που δηλώνουν

 διαφορετική τεχνικά αντιμετώπιση της υπόθεσης

 κατά περίπτωση. Ένα σημαντικό επίσης θέμα

 προς διερεύνηση είναι η ανθρώπινη ή η μηχανική

 δύναμη η οποία απαιτούνταν για να μπορέσει 

να τραβηχτεί το πλοίο στη ράμπα, η προφανής

 χρήση μηχανών ή βαρούλκων, ο υπολογισμός

 της τριβής ανάμεσα στην καρίνα και το έδαφος, 

αλλά και η λίπανση του εδάφους.

Σε μία αθηναϊκή επιγραφή του 430 π.Χ.

 που όμως σώζεται αποσπασματικά αναφέρεται

 ότι χρειάζονταν 140 άνδρες για την ανέλκυση τριήρων 

και 120 τουλάχιστον για την καθέλκυσή τους, αλλά 

κάποιοι μελετητές θεωρούν 

πως αναφέρονται μόνο 40 ή 20.

Για την παρουσία βαρούλκων, το λιμάνι

 στους Θούριους φέρει τα λείψανα τριών βαρούλκων,

 με ιδιαίτερα μάλιστα ομαλή κλίση επιπέδων 1 προς 20. 

Ο Πλούταρχος αναφέρει σχετικά τη ρυμούλκηση 

τρικάταρτης ολκάδας από τον Αρχιμήδη

 με τη χρήση πολύσπαστου που ο ίδιος 

έθεσε σε λειτουργία. Ο Αθήναιος αναφέρει επίσης

 για τον Αρχιμήδη ότι καθέλκυσε από τη θάλασσα 

τη Συρακοσία με χρήση έλικος.

 Πιθανόν στην εποχή του Ηροδότου

 να χρησιμοποιούνταν αύλακες για την ανέλκυση 

των πλοίων. Οι τριήρεις ανέλκονταν με την πρύμνη

 μπροστά για να μη φθείρεται το έμβολο 

και για να καθελκύονται έπειτα πιο εύκολα.

Ο Ιππώναξ ποιητής του 6ου αιώνα αναφέρεται

 στη χρήση μάλθης για την επάλειψη της τρόπιδας,

 ώστε να είναι υδατοστεγής και να βοηθά την ανέλκυση. 

Η λευκή υπαλοιφή των αθηναϊκών καταλόγων

 του 4ου αιώνα για τα πλοία ήταν ίσως 

κερί ή ρητίνη αναμεμειγμένη με ασβέστη ή λίπος. 

Ο Πλίνιος αναφέρει τη χρήση της ζώπισσας, 

ενός μείγματος πίσσας, κεριού και αλατιού

 για την επάλειψη των πλοίων. Οι λιπαντικές ουσίες

 γενικά χρησιμοποιούνταν για την ευκολότερη 

ανέλκυση των πλοίων. Από τις πηγές αναφέρεται 

επίσης η κάννη, κάλαμος, σε σχέση με τους νεώσοικους

 και πρόκειται ίσως για τα καλάμια τα οποία 

με βάση τον Πλίνιο τοποθετούνταν κοπανισμένα 

ανάμεσα στα κενά των πλοίων για στεγανοποίηση.

 Τα καλάμια μπορεί επίσης να χρησιμοποιούνταν

 και για να μειώνονται οι τριβές κατά την ανέλκυση. 

Σε ορισμένους πάλι νεώσοικους που ήταν λαξευμένοι 

στο βράχο επάνω στο επικλινές επίπεδο βρέθηκε

 κεντρική αυλάκωση για την τρόπιδα του πλοίου, 

ενώ πιθανόν να μεσολαβούσε και ξύλινη κάλυψη.

Νεώσοικος

 Νεώς (γενική ενικού του ναῦς=πλοίο) + οἶκος