Δικό μας σχόλιο:
Ένα πολύ καλό βιβλίο, για αυτό το θέμα,
έχει γράψει ο Αντρέας Λεντάκης
Τι ήταν η «ιερή πορνεία» στην Αρχαία Ελλάδα και γιατί η Κόρινθος απέκτησε
την φήμη της ακόλαστης πόλης και της «σκανδαλώδους» λατρείας της Αφροδίτης...
Το κείμενο που ακολουθεί είναι της dr. Catherine Salles *
«Η άλλη όψη της Αρχαιότητας. Ο υπόκοσμος» (εκδ. Παπαδήμα)
Η Κόρινθος είναι το μεγάλο λιμάνι του ελληνικού κλασικού κόσμου που μπορεί
να ελέγχει τους δυο κόλπους και από τη μια και από την άλλη μεριά του Ισθμού.
Μέρος συνάντησης εμπόρων και ταξιδευτών Ανατολής και Δύσης,
είναι και υποχρεωτικό πέρασμα για όλους εκείνους που κινούνται ανάμεσα
στη βόρειο Ελλάδα και την Πελοπόννησο.
Μέσα του 4ου αι. π.Χ. Μουσείο Καλών Τεχνών Βοστώνης Εμπόριο, οικονομικές
και λιμενικές δραστηριότητες συμβάλλουν στο να γίνει η Κόρινθος μια πόλη
ιδιαίτερα ζωντανή.
Τα πλούτη των κατοίκων της, η πολυτελής και διεφθαρμένη ζωή τους είναι
φημισμένα σ΄ όλους τούς λαούς της Αρχαιότητας και, αν η φήμη τής Αθήνας
είναι κυρίως πολιτική και πνευματική, της Κορίνθου συνδέεται με την ηδονή
και την ακολασία.
Όμως, η Κόρινθος αποτελεί κυρίως, για τούς αρχαίους και τούς συγχρόνους,
την πόλη της ιερής πορνείας.
Πιθανόν οι εμπορικές σχέσεις, που η πόλη από νωρίς είχε με τις ασιατικές
χώρες να εξηγούν την εγκατάσταση ιερόδουλων στην Ακροκόρινθο.
Αυτή η συνήθεια, που έκανε διάσημη την Κόρινθο, εξαφανίζεται το 146 π.Χ.,
όταν η πόλη καταστρέφεται από τα ρωμαϊκά στρατεύματα.
Ιερή πορνεία και ανατολικές θρησκείες
Αν υπάρχει κάποιο φαινόμενο στην Αρχαιότητα που ερεθίζει τη φαντασία
των ανθρώπων, αυτό σίγουρα είναι η ιερή πορνεία.
Θα ήταν επικίνδυνο να θελήσουμε να διαμορφώσουμε άποψη διαβάζοντας
ορισμένα μυθιστορήματα, όπως την Αφροδίτη τού Πιερ Λουΐ και θα πρέπει
να αναγνωρίσουμε, ότι οι πληροφορίες μας γι΄ αυτό το θέμα είναι λιγοστές.
Παρ΄ ότι αυτή η συνήθεια εντάσσεται πλήρως στη ζωή ορισμένων
ελληνικών πόλεων σαν την Κόρινθο, δεν ανήκει στον καθ΄ αυτό ελληνικό
πολιτισμό και αντιστοιχεί σε μια σύλληψη τής θεότητας
που είναι ξενικής προέλευσης.
Εξ άλλου δεν πρέπει να υπερβάλλουμε τη σημασία της στον ελληνικό κόσμο,
αφού ασκείται μόνο σε ορισμένους τόπους όπως η Κόρινθος, η Πάφος
ή το όρος Έρυξ στη Σικελία.
Η πρακτική τής ιερής πορνείας επιβεβαιώνεται αντίθετα πολύ περισσότερο
στη Μικρά Ασία, την Περσία ή και στην Αίγυπτο, όπου αποτελεί μέρος
τής λατρείας σε ορισμένες θεότητες, που αργότερα αφομοιώθηκαν
από την Αφροδίτη.
Είναι δύσκολο να συλλάβουμε τους βαθύτερους σκοπούς αυτής
τής ιερής πορνείας, επειδή οι ιστορικοί ή οι γεωγράφοι τής Αρχαιότητας,
κυρίως Έλληνες, που μιλούν για το θέμα εκπλήσσονται κυρίως
από το σκανδαλώδη χαρακτήρα, που παρουσιάζουν παρόμοιες πρακτικές
στα αμύητα μάτια τους.
Η βαθιά σημασία τού τυπικού πολύ λίγο τους ενδιαφέρει και οι εξηγήσεις
που δίνουν σχετικά είναι συχνά φαντασιοπληξίες.
Άλλωστε, ανάλογα με τους λαούς αλλάζουν και οι αιτιολογίες.
Στη Λυδία, την Αρμενία, στη Θήβα της Αιγύπτου αφιερώνονται νεαρές
παρθένες στη θεότητα. Όπως οι Ουλέντ – Ναΐλ στην Αλγερία, πρέπει
να κερδίσουν την προίκα τους εκδιδόμενες μέχρι το γάμο τους:
«Οι αρμένιοι λατρεύουν ιδιαίτερα την Αναΐτι και έχτισαν προς τιμήν της
πολλούς ναούς, κυρίως στην Ακιλησηνή.
Της αφιερώνουν σκλάβους, αγόρια και κορίτσια.
Και κάτι που προξενεί πιο μεγάλη έκπληξη είναι, ότι οι πιο εξέχοντες
άντρες της χώρας αφιερώνουν τις παρθένες κόρες τους:
ο νόμος τις θέλει να επιδίδονται στην πορνεία για πολύ καιρό προς όφελος
τής θεάς, πριν να δοθούν για γάμο, και κανείς δεν κρίνει απρεπές
να τις παντρευτεί στη συνέχεια».
(Στράβων, “Γεωγραφικά”, ΧΙ, 14,16). Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, οι κόρες
των Λυδών μαζεύουν την προίκα τους με τον ίδιο τρόπο.
Σε άλλους λαούς οι ιερόδουλες ή ιερές πόρνες ανήκουν στο διαρκή «κλήρο»
τής θεότητας και ασκούν όλη τους τη ζωή το επάγγελμά τους στον περίβολο
τού ναού τής θεάς, στην οποία περιέρχονται τα χρηματικά ποσά,
που δίνουν οι «πιστοί».
Ο Ηρόδοτος, σε ένα απόσπασμα περισσότερο γραφικό, παρά ακριβές,
αναφέρει το τέχνασμα των ιερόδουλων τής βαβυλωνιακής θεότητας
Μπελίτ – Ιστάρ, τής οποίας το όνομα μετατρέπει σε Μύλλιτα:
«Να ποια είναι η πιο επονείδιστη συνήθεια των Βαβυλωνίων.
Κάθε γυναίκα τής χώρας πρέπει μια φορά στη ζωή της να σμίξει
με έναν ξένο άντρα στο ιερό τής Αφροδίτης.
Πολλές απαξιούν να έρχονται σε οποιαδήποτε επαφή με άλλες βαβυλώνιες
και τα πλούτη τους τις γέμισαν αλαζονεία: πηγαίνουν στο ιερό με σκεπαστές
άμαξες και τις ακολουθούν πολλοί υπηρέτες.
Στον περίβολο τού ναού οι γυναίκες κάθονται πολλές μαζί, έχοντας
στο κεφάλι ένα στεφάνι από σκοινί. Άλλες έρχονται, άλλες φεύγουν.
Ανάμεσα στις γυναίκες, περάσματα σε ευθεία γραμμή προς όλες
τις διευθύνσεις επιτρέπουν στους ξένους να κινούνται για να διαλέξουν.
Όταν μια γυναίκα καθίσει εκεί, πρέπει να περιμένει ένας άγνωστος να ρίξει
χρήματα στα γόνατα της και να σμίξει μαζί της στο εσωτερικό τού ναού.
Καθώς τής ρίχνει τα χρήματα, ο άντρας πρέπει να πει:
“Σε καλώ στο όνομα τής θεάς Μύλιττας”, που είναι το Ασσυριακό
όνομα τής Αφροδίτης. Δίνει κανείς όποιο ποσό θέλει και η γυναίκα
δεν έχει κανένα δικαίωμα να αρνηθεί τον άντρα, μια και τα χρήματα
είναι ιερά και πρέπει να ακολουθήσει τον πρώτο, που τής ρίχνει κάτι.
Αφού σμίξει με τον άντρα, εκπλήρωσε το καθήκον της απέναντι στη θεά
και μπορεί να επιστρέψει στο σπίτι της.
Όσες είναι όμορφες και με καλή κορμοστασιά μπορούν γρήγορα
να επιστρέψουν σπίτι τους, όμως οι άσχημες είναι υποχρεωμένες να μένουν
πολύ καιρό, μια και δεν μπορούν να τηρήσουν το νόμο.
Μερικές μένουν και τρία η τέσσερα χρόνια». (“Ιστορίαι”, Ι, 199).
Εύκολα αντιλαμβανόμαστε ότι στην εξήγησή του ο Ηρόδοτος αναμιγνύει
διάφορες μορφές ιερής πορνείας.
Εκείνη που υπάρχει στους λαούς όπου τα κορίτσια κάθε κοινωνικού στρώματος
πρέπει να εκδίδονται για να συγκεντρώσουν το απαραίτητο
για την προίκα τους ποσό και τη κατηγορία των ιερόδουλων που τάσσονται
στην υπηρεσία της θεότητας.
Ωστόσο, ως ταξιδιώτης ο Ηρόδοτος σίγουρα επισκέφτηκε αυτή την αχανή
«αγορά γυναικών», με την οποία έμοιαζε το ιερό τής θεάς Μπελίτ – Ιστάρ.
Η ζωηρόχρωμη περιγραφή του μας επιτρέπει να φανταστούμε το παράξενο
θέαμα της θορυβώδους οχλαγωγίας στον τεράστιο ναό, τα πήγαινε- έλα
των ιερόδουλων και των επισκεπτών, τις σειρές των γυναικών
των μαντρωμένων σαν τα κτήνη, που φοράνε στο κεφάλι τους ένα σκοινί,
που συμβολίζει τη σκλαβιά τους.
«Ου παντός πλειν εις Κόρινθον…» (δεν είναι για τον καθένα να πάει στην Κόρινθο)
«Φιλόξενες κοπέλες, υπηρέτριες τής Πειθούς στην πλούσια Κόρινθο, εσείς,
που καίτε τις χρυσές στάλες του λιβανιού, οι σκέψεις σας πετούν
προς την ουράνια μητέρα των ερωτικών επιθυμιών, την Αφροδίτη,
πού σας επιτρέπει, κόρες μου, να μαζεύετε στις χαρωπές σας κλίνες
τον καρπό τής τρυφερής σας νιότης».
Εγκώμιο τού Πίνδαρου (“Εγκώμια”, 3), για τις περισσότερες
από 1.000 ιερές πόρνες τού ναού τής Αφροδίτης στην Αρχαία Κόρινθο
(Στράβων, “Γεωγραφικά”, VIII, 378).
Έτσι, με χιούμορ και ποίηση, ο Πίνδαρος αναφέρεται στις διασημότατες
κατοίκους τής Κορίνθου, τις ιερόδουλες της Αφροδίτης
και της θεραπαινίδας της, της Πειθούς.
Ιέρειες, σκλάβες και πόρνες μαζί, οι κοπέλες αυτές συμβάλλουν
στην ξεχωριστή θέση, που αποκτά η Κόρινθος ανάμεσα στις ελληνικές πόλεις.
Αυτή η ιδιαίτερη λατρεία της Αφροδίτης στην Κόρινθο και στην Κύπρο
εξηγείται από τις ανατολικές επιδράσεις, που παρουσιάζονται σημαντικές
στις περιοχές αυτές.
Πρόκειται για ένα σποραδικό φαινόμενο
που εκμεταλλεύεται κυρίως την κακή φήμη τής Κορίνθου.
Η σημαντική δραστηριότητα των δύο λιμανιών, ο αυξημένος αριθμός
ταξιδιωτών, που μένουν για λίγο στην πόλη για τις υποθέσεις τους
ή για ψυχαγωγία, ωφελούν το ναό της Αφροδίτης, που έχει εγκατασταθεί
στην κορυφή της Ακροκορίνθου.
Πάνε εκεί για να λατρέψουν τη θεά, σ΄ αυτό το απότομο ιερό τοπίο,
που παριστάνεται με τη μορφή ενός αγάλματος με πανοπλία και «υπηρετείται»
από ιερές πόρνες. «Το ιερό της Αφροδίτης ήταν τόσο πλούσιο, που είχε
περισσότερες από χίλιες ιερές πόρνες, προσφορά στη θεά από άντρες ή γυναίκες.
Εξ αιτίας τους η πόλη ήταν πυκνοκατοικημένη και πλούτιζε σημαντικά,
επειδή οι ιδιοκτήτες των καραβιών καταστρέφονταν εύκολα σ΄ αυτά τα μέρη,
εξ ου και η περίφημη παροιμία:
“Δεν μπορούν όλοι να πλευρίζουν στην Κόρινθο”».
(Στράβων, “Γεωγραφικά”, VIII, 378).
Αυτές οι ιερές σκλάβες είναι πασίγνωστες σ΄ ολόκληρο τον αρχαίο κόσμο
και, όπως εξηγεί ο Στράβων, προσφέρονται από τούς πιστούς στη θεά.
Κατά κάποιο τρόπο αποτελούν ζωντανά τάματα!
Κάποιος Ξενοφών ο Κορίνθιος, αθλητής, που νίκησε
στους Ολυμπιακούς Αγώνες τού 464 π.Χ., προσφέρει σε ένδειξη
ευχαριστίας στην Αφροδίτη τής Κορίνθου πενήντα πόρνες και ο Πίνδαρος
μνημονεύει το γεγονός:
«Ω κυρίαρχη τής Κύπρου, να, που στο ιερό σου στην Κόρινθο ο Ξενοφών
οδήγησε μια ομάδα νεαρών γυναικών, πενήντα σώματα στην υπηρεσία σου,
μες στη χαρά του, που είδε όλες του τις ευχές να πραγματοποιούνται».
(Πίνδαρος, “ΧΙΙΙ Oλυμπιόνικος”).
Στη Σικελία, στο όρος Έρυξ, όπου έχει εγκατασταθεί σε μια ιδιαίτερα
εντυπωσιακή τοποθεσία στην κορυφή ενός απότομου βράχου
ένα ιερό τής Αφροδίτης, οι πιστοί κι εκεί με τις προσφορές τους χαρίζουν
ιερόδουλες στη θεά: «Ο ψηλός λόφος τού Έρυκα κατοικείται και διαθέτει
ένα ναό τής Αφροδίτης με την ιδιαίτερη λατρεία του, άλλοτε γεμάτο
από ιερές σκλάβες, που οι Σικελοί και οι ξένοι πρόσφεραν
μετά από κάποιο τάμα». (Στράβων, “Γεωγραφικά”, VI, 272).
Πόρνες ή ιέρειες; Δύο εταίρες ετοιμάζονται και αρωματίζονται πριν βάλουν
τα φορέματα με τις πτυχώσεις, που είναι ακουμπισμένα πάνω σ΄ ένα σκαμνί.
(Αρχαιολογικό Μουσείο, Ταρκινία)
Τι ακριβώς είναι οι ιερόδουλες; Σίγουρα πόρνες, αλλά και ιέρειες, αφού
τα δύο λειτουργήματα είναι στενά συνδεδεμένα μεταξύ τους.
Όπως οι υπόλοιπες ιέρειες τού ελληνικού κόσμου, συμμετέχουν επίσημα
σε όλες τις τελετές, όπου η «ιερή» παρέμβαση τους είναι απαραίτητη.
Έτσι, όταν οι Πέρσες εισβάλλουν στην Ελλάδα, ζητείται από τις ιερόδουλες
τής Κορίνθιας Αφροδίτης να προσευχηθούν δημόσια και να προσφέρουν
μια θυσία για τη σωτηρία των Ελλήνων.
Φαίνεται, ότι οι προσευχές ήταν αποτελεσματικές, αφού ο στρατός
και ο στόλος τού Ξέρξη τράπηκαν οριστικά σε άτακτη φυγή
από το συνασπισμό των ελληνικών πόλεων κι έτσι οι Κορίνθιοι
τοποθετούν στο ναό τής Αφροδίτης ένα τάμα, αγάλματα
και τον κατάλογο όλων των πόρνων, που ενέπνευσαν τη νίκη....
Ένα επίγραμμα του Σιμωνίδη χαραγμένο ύστερα απ’ αυτό τον κατάλογο,
αποτίει φόρο τιμής στην αποτελεσματικότητα των ιερόδουλων
και τής προστάτιδάς τους, Αφροδίτης: «Αυτές οι γυναίκες αφοσιώθηκαν
για να προσευχηθούν στη θεϊκή Κύπριδα, για χάρη των Ελλήνων
και των γενναίων στη μάχη πολιτών τους.
Γιατί η θεά Αφροδίτη δεν θέλησε η ακρόπολη των Ελλήνων να παραδοθεί
στους Πέρσες τοξότες». (“Aθήναιος”, XIII, 573 d).
Ένα τέτοιο επεισόδιο δείχνει, ότι οι ιερόδουλες κατέχουν μια σεβαστή θέση
στον ελληνικό κόσμο και επιτρέπει να καταλάβουμε καλύτερα
την αντιφατική στάση, που τηρούν ανέκαθεν οι αρχαίοι απέναντι στην πορνεία.
Σίγουρα οι «λαϊκές» πόρνες θεωρούνται αμελητέα ποσότητα.
Ωστόσο, η πεποίθηση ότι οι δραστηριότητές τους εξαρτώνται από τον ιερό
χώρο της Αφροδίτης δεν είναι ποτέ εντελώς απούσα.
Γι΄ αυτό το λόγο επιτράπηκε και η αθώωση τής περίφημης Φρύνης.
Το επεισόδιο είναι πολύ γνωστό: με την απειλή να καταδικαστεί σε θάνατο,
αφού κατηγορήθηκε για ασέβεια, σώζεται από τον δικηγόρο της,
τον ρήτορα Υπερείδη, που έχει τη φαεινή ιδέα να αποκαλύψει το σώμα
της πελάτισσας του μπροστά στο δικαστήριο.
Οι ηλιαστές αθωώνουν τη Φρύνη σίγουρα επειδή η φυσική ομορφιά
τής νεαρής γυναίκας τους άγγιξε·
Όμως σίγουρα κινούνται και από το δεισιδαιμονικό φόβο,
ότι καταστρέφουν την ιέρεια της Αφροδίτης, που το υπέροχο κορμί της
φέρει τόσο έκδηλα τη σφραγίδα τής θεότητας.
Φρύνη, η εταίρα που λάτρεψε ο Πραξιτέλης και προσφέρθηκε να χτίσει
με δικά της έξοδα τα τείχη της Θήβας…
Παρ΄ όλο που καμιά πηγή δε μας παρέχει περισσότερες λεπτομέρειες
για την οργάνωση της ιερής πορνείας στις ελληνικές πόλεις, είναι εύκολο
να φανταστούμε ότι το κορινθιακό ιερό θα πρέπει να παρουσίαζε
πολλές ομοιότητες με εκείνο της Μπελίτ – Ιστάρ στη Βαβυλώνα.
Όμως, δεν γνωρίζουμε τίποτα για τη ζωή των ιερόδουλων τής Κορίνθου.
Μένουν στον περίβολο τού ναού; Είναι ταμένες για όλη τους τη ζωή
ή έχουν τη δυνατότητα να απαλλαχτούν από το λειτούργημά τους
εξαγοράζοντας την ελευθερία τους;
Για να πείσει ένα πιθανό πελάτη για τα θέλγητρά της, αυτή η πόρνη
δεν διστάζει να ξεγυμνωθεί εντελώς. (Ρώμη, Villa Giulia)
Η παρουσία αυτού του πλήθους γυναικών των αφιερωμένων
στη θεά τού έρωτα συμβάλλει στη φήμη της Κορίνθου ως πόλης
των εύκολων απολαύσεων και δεν προκαλεί καθόλου έκπληξη, το ότι
η «λαϊκή» πορνεία αποκτά σημαντικές διαστάσεις μέσα στην πόλη.
Οι δουλέμποροι οδηγούν σ΄ αυτό το λιμάνι τα πιο όμορφα «εμπορεύματα» τους.
Πράγματι ξέρουν, ότι έχουν όλες τις ευκαιρίες να βρουν πλούσιους αγοραστές,
που ψάχνουν κορίτσια αρκετά όμορφα για να τα τάξουν στην Αφροδίτη.
Έτσι η Λαΐδα, μια από τις πιο φημισμένες εταίρες
τού τέλους του 5ου π.Χ. αιώνα, παιδάκι ακόμα οδηγείται σαν σκλάβα
από τη Σικελία στην Κόρινθο και προσφέρεται στη θεά.
Το μέλλον της αλλάζει καθοριστικά, όταν συναντά το ζωγράφο Απελλή,
που τη «λανσάρει» στους αθηναϊκούς καλλιτεχνικούς
και πνευματικούς κύκλους.
Η Νέαιρα ξεκίνησε κι εκείνη να δουλεύει στην Κόρινθο.
Ως την κατάληψή της από τους Ρωμαίους το 146 π.Χ., η Κόρινθος
παραμένει μια από τις πιο επιδεικτικές πόλεις τού ελληνικού κόσμου,
αφού η απόλαυση και η πολυτέλεια αναπτύχθηκαν πολύ φυσικά σ΄ αυτή
την πρωτεύουσα τής ιερής ή κοσμικής πορνείας.
Καταστρέφεται από τους Ρωμαίους, ανοικοδομείται από τον Καίσαρα,
αλλά ποτέ δεν χάνει τη φήμη τής ακόλαστης πόλης, ακόμα και μετά
την εξάλειψη των ιερόδουλων και τής «σκανδαλώδους» λατρείας
τής Αφροδίτης στην Ακροκόρινθο.
Για τούς αρχαίους παραμένει πάντα το σύμβολο τής διαφθοράς.
Ωστόσο, η Κόρινθος δεν είναι ολόκληρη η Ελλάδα και η ιερή πορνεία
αποτελεί μια εξαίρεση στον ελληνορωμαϊκό κόσμο.
Αν σε ορισμένες πόλεις είναι δυνατό να εντοπίσουμε συνοικίες
εξειδικευμένες στην εκμετάλλευση τής απόλαυσης, αυτό δεν έχει καμία σχέση
φυσικά με τη συγκέντρωση των ιερόδουλων στον περίβολο ενός ναού,
η οποία αποτέλεσε και την πρωτοτυπία τής Κορίνθου.
* H dr. Catherine Salles είναι καθηγήτρια Ρωμαϊκού πολιτισμού
στο πανεπιστήμιο της Ναντέρ. Αρχική δημοσίευση στο περιοδικό »
Ελεύθερη έρευνα«. Το άρθρο αποτελείται από αποσπάσματα
από το βιβλίο της dr. Catherine Salles «Η άλλη όψη της Αρχαιότητας.
Ο υπόκοσμος» (εκδόσεις Παπαδήμα)...
Αρχική δημοσίευση στο περιοδικό » Ελεύθερη έρευνα«.
Το άρθρο αποτελείται από αποσπάσματα από το βιβλίο
της dr. Catherine Salles «Η άλλη όψη της Αρχαιότητας.
Ο υπόκοσμος» (εκδόσεις Παπαδήμα) ...
