Κλεοπάτρα Ζ’ Φιλοπάτωρ έμελλε να είναι
η τελευταία φαραώ της ελληνιστικής
Αιγύπτου, πριν αυτή μετατραπεί σε επικράτεια
της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.
Η βασιλεία της συνέπεσε με το τέλος της μακεδονικής δυναστείας
στην ανατολική Μεσόγειο, δίνοντας τέλος στην εκατοντάχρονη
και πλέον ηγεμονία των Πτολεμαίων στην περιοχή.
Οι ιστορίες και οι μύθοι για τη ζωή της καλλονής βασίλισσας δίνουν και παίρνουν,
ένα ωστόσο είναι αναντίρρητο: η επιρροή που άσκησε η γοητεία
και η προσωπικότητά της σε δυο από τους πλέον ισχυρούς άντρες της εποχής,
τους πανίσχυρους Ρωμαίους Ιούλιο Καίσαρα και Μάρκο Αντώνιο!
Δαιμόνια τιμονιέρισσα και πνεύμα κοφτερό, η Κλεοπάτρα θα επηρέαζε
καθοριστικά την εξωτερική πολιτική της Ρώμης και θα έφερνε
τα πάνω-κάτω στην αυτοκρατορία.
Και βέβαια θα ενσάρκωνε όσο ίσως καμιά το πρότυπο της famme fatale,
με το τραγικό της τέλος να προσυπογράφει το μοιραίο της ζωής της…
Πρώτα χρόνια
1
Η Κλεοπάτρα Ζ’ Φιλοπάτωρ γεννιέται το 69 π.Χ. ως κόρη του ηγεμόνα
της Αιγύπτου Πτολεμαίου ΙΒ’ Αυλητή και της Κλεοπάτρας Ε’ Τρύφαινας
(αδελφής ή ξαδέλφης του ηγεμόνα), με τον βασιλικό οίκο να έλκει
την καταγωγή του από το 323 π.Χ. και τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου,
όταν ο μακεδόνας στρατηγός Πτολεμαίος Α’ ανέλαβε την περιοχή μετά
τη μοιρασιά της αλεξανδρινής αυτοκρατορίας. Το τέλος των Πτολεμαίων
στην Αίγυπτο θα λάμβανε χώρα λίγο αργότερα, το 30 π.Χ., με την προσάρτηση
της Aegyptus στην παντοδύναμη ρωμαϊκή αυτοκρατορία.
Για τα παιδικά χρόνια της Κλεοπάτρας δεν είναι και πολλά γνωστά, μεγάλωσε
όμως σε μια εποχή που το βασίλειο της Αιγύπτου είχε παρακμάσει,
με την κυβερνητική διαφθορά και τον εκφυλισμό να επικρατούν,
συγκεντρώνοντας τη δυσαρέσκεια των υπηκόων. Ταυτοχρόνως, η Αίγυπτος
είχε απολέσει την παλιά της αίγλη, χάνοντας εδάφη (Συρία, Κύπρος, Κυρήνη)
και γινόμενη έρμαιο επιδρομών και ρωμαϊκών επεμβάσεων στο εσωτερικό της,
κάνοντάς τη να μοιάζει ήδη με ανεπίσημη ρωμαϊκή επαρχία.
2
To 51 π.Χ., με τον θάνατο του Πτολεμαίου ΙΒ’, η μεγαλύτερη θυγατέρα του,
η 18χρονη Κλεοπάτρα, ανέρχεται στον θρόνο της Αιγύπτου, όπως φυσικά
και ο μεγαλύτερος από τα αδέλφια της, ο μόλις 10 ετών Πτολεμαίος ΙΓ’.
Σύμφωνα με το έθιμο της εποχής, τα δύο παιδιά όφειλαν να συγκυβερνήσουν,
ενώ και ο γάμος τους προσταζόταν ρητά από την αιγυπτιακή παράδοση.
Η πρώτη αυτή περίοδος βασιλείας της Κλεοπάτρας μαστίστηκε από οικονομική
δυσπραγία, λιμούς, ακόμα και φυσικές καταστροφές (πλημμύρες).
Το ταραγμένο κλίμα και ο υποσκελισμός του Πτολεμαίου ΙΓ’ από τον θρόνο
σύντομα ωστόσο θα οδηγούσε τους δύο ηγεμόνες (και τους ακολούθους τους)
σε ευθεία σύγκρουση: η Κλεοπάτρα εκδιώκεται από την Αλεξάνδρεια,
έπειτα από πλεκτάνη που στήθηκε σε βάρος της, καταφεύγει στη Συρία
και συγκεντρώνει στρατεύματα για να επιστρέψει θριαμβευτικά στην Αίγυπτο.
Το 48 π.Χ. ήταν έτοιμη να βαδίσει με τον μισθοφορικό της στρατό
κατά της Αιγύπτου, για να επιστρέψει και πάλι
στην εξουσία: ο αιγυπτιακός εμφύλιος ήταν προ των πυλών…
Η ζωή στο πλευρό του Καίσαρα
3
Ο αιγυπτιακός εμφύλιος δεν ήταν ωστόσο η μόνη εμφύλια σύγκρουση
που δονούσε τον γνωστό κόσμο. Γιατί και στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία
τα πράγματα δεν ήταν καλύτερα: ήδη από την προηγούμενη χρονιά, το 49 π.Χ.,
ο Πομπήιος, αφού έλαβε οικονομική και στρατιωτική βοήθεια
από την Αίγυπτο και την Κλεοπάτρα προσωπικά
(με την οποία οι φήμες τους ήθελαν ζευγάρι), κινήθηκε κατά του Ιουλίου Καίσαρα,
σε αυτό που έμελλε να είναι η τελευταία περίοδος της ρωμαϊκής δημοκρατίας,
η οποία κατέρρεε με πάταγο.
Τα στρατεύματα του Πομπήιου ηττήθηκαν τελικά στον ρωμαϊκό εμφύλιο
(Μάχη των Φαρσάλων – 48 π.Χ.) και ο στρατηγός κατέφυγε στην Αίγυπτο,
στην οποία είχε ισχυρούς δεσμούς από παλιά.
Στον θρόνο βρήκε ωστόσο τον Πτολεμαίο ΙΓ’ και όχι την Κλεοπάτρα
όπως υπολόγιζε, και ο νέος φαραώ, θέλοντας να καλοπιάσει τον Καίσαρα
για να μην εισβάλει στη χώρα του, σκότωσε τον ρωμαίο δελφίνο.
Αυτό βέβαια δεν εμπόδισε τον Καίσαρα, που ήταν ήδη στο κατόπι
του Πομπήιου, να καταφτάσει στα αιγυπτιακά εδάφη λίγες μέρες αργότερα
και βλέποντας τη βασιλική οικογένεια να είναι έτοιμη για εμφύλια μάχη,
με τους δύο στρατούς ήδη παραταγμένους ο ένας απέναντι στον άλλο,
κατέλαβε την Αλεξάνδρεια χωρίς αντίσταση και έπαιξε τελικά
ρυθμιστικό ρόλο στην αδερφική σύγκρουση: προσπαθώντας βέβαια
να συμφιλιώσει τα δύο αδέρφια, δεν μπόρεσε παρά να ερωτευτεί την Κλεοπάτρα!
4
Κλεοπάτρα και Πτολεμαίος ΙΓ’ συγκυβερνούσαν πλέον στο τιμόνι
της Αιγύπτου, με τη δυσαρέσκεια ωστόσο του αιγυπτιακού λαού
για την κατάφωρη παρέμβαση της Ρώμης στα εσωτερικά του κράτους τους
να μην έχει όμοιό της: σύντομα οι αναταραχές θα κλιμακώνονταν σε πόλεμο,
καθώς ο αλεξανδρινός στρατός του Πτολεμαίου ΙΓ’,
που μετρούσε 20.000 άντρες, είχε στρατοπεδεύσει εκεί κοντά.
Υπέρτερος από τις δυνάμεις του Καίσαρα, ο στρατός του Πτολεμαίου
πολιόρκησε την Αλεξάνδρεια και τον Καίσαρα -που κρατούσε ωστόσο
τη βασιλική οικογένεια στην κατοχή του-, ο οποίος βρέθηκε μάλιστα
σε πολύ δύσκολη θέση μέχρι να καταφτάσουν οι ρωμαϊκές ενισχύσεις.
Ο ρωμαίος στρατηγός απελευθέρωσε τον Πτολεμαίο για να πετύχει
την υποσχεθείσα κατάπαυση του πυρός, ο νεαρός βασιλιάς όμως τέθηκε
αυτομάτως επικεφαλής του αγώνα κατά των Ρωμαίων.
5
Φθάνοντας οι ρωμαϊκές λεγεώνες στην Αίγυπτο, νίκησαν εύκολα
τον τακτικό αιγυπτιακό στρατό στη Μάχη του Νείλου, με τον Πτολεμαίο ΙΓ’
να χάνεται μια και καλή, πιθανότατα από βύθισμα του πλοίου με το οποίο
προσπάθησε να διαφύγει. Η Κλεοπάτρα έμεινε έτσι αδιαφιλονίκητη ηγέτιδα
της Αιγύπτου, συγκυβερνώντας πλέον με τον μικρότερο αδερφό της,
τον 12χρονο (πια) Πτολεμαίο ΙΔ’.
6
Όσο για τον Καίσαρα, παρά το γεγονός ότι η ανάγκη να επιστρέψει στη Ρώμη
ήταν επιτακτική, αυτός δεν θα βιαζόταν καθόλου να εγκαταλείψει
την αγκαλιά της βασίλισσας: ο ίδιος άφησε ρωμαϊκές λεγεώνες
στην Αίγυπτο για να περιφρουρούν την παραμονή της Κλεοπάτρας
στον θρόνο (καθώς δεν ήταν πλέον καθόλου δημοφιλής στον λαό,
αφού είχε συμμαχήσει με τον εχθρό), την ίδια στιγμή που της έδωσε
ως δώρο την Κύπρο, που επέστρεψε έτσι υπό αιγυπτιακή κατοχή.
Το 47 π.Χ. η ένωση Καίσαρα και Κλεοπάτρας θα κατέληγε σε έναν γιο,
τον Καισαρίωνα (Πτολεμαίος ΙΕ’ Καισαρίωνας), τον οποίο βέβαια ποτέ
δεν θα αναγνώριζε ο Ρωμαίος ως νόμιμο γιο του, με την κατακραυγή
να είναι γενικευμένη σε Ρώμη και Αλεξάνδρεια και την ιστορική έριδα
να συνεχίζεται ακόμα για το αν ήταν πράγματι αυτός ο πατέρας.
Επιστρέφοντας ο Ιούλιος Καίσαρας θριαμβευτής στη Ρώμη
και αυτοκράτορας πλέον, η Κλεοπάτρα τον ακολούθησε λίγο αργότερα
στην πρωτεύουσα της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, έχοντας έναν και μόνο
έναν στόχο στο μυαλό της: την ώρα που η ρωμαϊκή δημοκρατία είχε
καταρρεύσει και ο Καίσαρας ήταν πια ο απόλυτος ηγεμόνας της τεράστιας
αυτοκρατορίας, η Κλεοπάτρα θεώρησε πως στο πλευρό του θα γινόταν
η αυτοκράτειρα του αχανούς βασιλείου και ο γιος της
ο νόμιμος διάδοχος του ρωμαϊκού θρόνου!
7
Το 44 π.Χ. ωστόσο το μαχαίρι του Βρούτου θα έδινε άδοξο τέλος
στα σχέδια της βασίλισσας και η ίδια θα επέστρεφε άρον-άρον
στην Αλεξάνδρεια, καθώς φοβόταν πλέον για τη ζωή της…
Κλεοπάτρα και Μάρκος Αντώνιος
8
Η Κλεοπάτρα, μετά τον θάνατο του αδελφού της Πτολεμαίου ΙΔ’
(τον οποίο οι ιστορικοί της εποχής θεώρησαν πως δολοφόνησε η Κλεοπάτρα),
ανακήρυξε συνβασιλέα τον γιο της και παρακολούθησε αμέτοχη τα φονικά
γεγονότα που συγκλόνιζαν τη Ρώμη, με την ουδετερότητά της να παίρνει
τέλος το 41 π.Χ., όταν ο Μάρκος Αντώνιος και ο Οκταβιανός, νικητές
της Μάχης των Φιλίππων (42 π.Χ.), την κάλεσαν να δώσει εξηγήσεις
για τη στάση και τη συμμαχία της με τον δολοφονημένο ηγέτη της Ρώμης.
Η μοιραία συνάντηση Κλεοπάτρας και Μάρκου Αντώνιου έγινε στην Ταρσό
και ο πανίσχυρος ηγέτης των Ρωμαίων, μαγεμένος από την ομορφιά
και την προσωπικότητά της, την ερωτεύτηκε παράφορα.
Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, ο Αντώνιος εξόντωσε τους πολιτικούς αντιπάλους
της βασίλισσας και εγκαθίδρυσε την ηγεμονία της, την ίδια ώρα
που η σχέση τους θα απέδιδε καρπούς: η Κλεοπάτρα του χάρισε
τα δίδυμα Αλέξανδρος Ήλιος και Κλεοπάτρα Σελήνη, ενώ λίγο αργότερα,
το 36 π.Χ., η επιστροφή του Αντώνιου στην Αίγυπτο θα κατέληγε
σε ακόμα έναν γιο, τον Πτολεμαίο Φιλάδελφο.
9
Η Κλεοπάτρα συνόδευσε τον Αντώνιο στις επεκτατικές του εκστρατείες
στα ανατολικά, προσαρτώντας για λογαριασμό της Αιγύπτου νέα εδάφη,
καθώς παρείχε οικονομική και πολεμική βοήθεια στον Ρωμαίο.
Οι δυο τους ζούσαν πλέον σαν ζευγάρι στην Αίγυπτο, απολαμβάνοντας
τιμές και πλούτη ζηλευτά. Οι αναταραχές στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία
ωστόσο για τον αυτοκρατορικό θρόνο θα έδιναν περίεργη τροπή
στη ζωή τους, καθώς η τελευταία πράξη δεν είχε παιχτεί ακόμα.
Ο παλιός σύμμαχος του Μάρκου Αντώνιου, ο Οκταβιανός, ήταν έτοιμος
για την τελική μάχη που θα άφηνε μόνο τον έναν τους στον θρόνο
της Ρώμης: η αποφασιστική σύγκρουση έλαβε χώρα τον Σεπτέμβριο
του 31 π.Χ. και πρόκειται για την περίφημη Ναυμαχία του Ακτίου,
στην οποία οι δυνάμεις του Αντώνιου και της Κλεοπάτρας συνετρίβησαν.
10
Οι δυο τους κατάφεραν ωστόσο να γλιτώσουν και επέστρεψαν στην Αίγυπτο,
απολαμβάνοντας για μια ακόμα φορά τον έρωτά τους, αν και ένιωθαν ότι
το τέλος πλησίαζε γοργά: ο Οκταβιανός οδήγησε τον στρατό του στη Αίγυπτο,
στην οποία εισέβαλε χωρίς σθεναρή αντίσταση.
Ο Αντώνιος πληροφορήθηκε στη μάχη την αυτοκτονία της Κλεοπάτρας
και δεν είχε άλλη επιλογή παρά να δώσει τέλος στη ζωή του.
Η Κλεοπάτρα, ακολουθώντας τη μοίρα του εραστή της, αυτοκτόνησε λίγες μέρες
αργότερα και σίγουρα αφού συναντήθηκε με τον Οκταβιανό,
αν και για το ξακουστό τέλος της δεν υπάρχει ιστορική συναίνεση.
Το μόνο σίγουρο είναι πως βρέθηκε νεκρή λίγο αργότερα, ντυμένη μάλιστα
με τα βασιλικά της ενδύματα.
Το μυστήριο
παραμένει μέχρι και σήμερα.
Ήταν 12 Αυγούστου του 30 π.Χ. Οι δυο ιστορικοί εραστές θάφτηκαν πλάι-πλάι,
σύμφωνα με τις επιθυμίες τους, και το άλλοτε πανίσχυρο αιγυπτιακό βασίλειο
μετατράπηκε σε ρωμαϊκή επικράτεια.
11
Η μοναδική Κλεοπάτρα και η ακόμα μοναδικότερη ζωή της απαθανατίστηκε
στους αιώνες που θα έρχονταν στο συλλογικό φαντασιακό, την ίδια ώρα
που ο μοιραίος δεσμός της με τον Μάρκο Αντώνιο θα λειτουργούσε
ως έμπνευση για λογοτεχνία και κινηματογράφο: ο Σέξπιρ θα έγραφε
το θεατρικό «Αντώνιος και Κλεοπάτρα» (1607) προς τιμήν τους, ενώ
οι μεταφορές της ζωής της στο σινεμά παραείναι πολλές και μνημειώδεις,
με την ερμηνεία βεβαίως της Ελίζαμπεθ Τέιλορ ως Κλεοπάτρα
να παραμένει εμβληματική.
Όσο για την ίδια την Κλεοπάτρα, η ιστορία της αντηχεί ακόμα
στα πέρατα του κόσμου, κυρίως για τα όσα αντιπροσώπευε η βασίλισσα
σε έναν κόσμο στυγνά ανδροκρατούμενο: σε μια εποχή που η Αίγυπτος
μαστιζόταν από εσωτερικές συγκρούσεις και δυνατότερους
εξωτερικούς εχθρούς, η ίδια κατάφερε να κρατήσει τη χώρα ενωμένη,
με τη διακυβέρνησή της και τους στρατηγικούς της χειρισμούς
να μην έχουν να ζηλέψουν σε τίποτα τους αντίστοιχους ανδρικούς…
.jpg)
