Η σύλληψη της ιδέας της κατασκευής αυτού του μνημειώδους έργου,
του Αγάλματος της Ελευθερίας που οι περισσότεροι από εμάς θυμούνται
να δεσπόζει στον λόφο του Προφήτη Ηλία, ατενίζοντας με τα γαλάζια μάτια του
την πόλη των Χανίων που απλώνεται ακριβώς από κάτω, φαίνεται ότι γεννήθηκε
στη δεκαετία του 1920.
Σύμφωνα με δημοσίευμα του 1938[1], η ιδέα αυτή αποκαλύπτεται
και περιγράφεται στην πρώτη έκκληση προς τους Ομογενείς
και τον Κρητικό Λαό, που πρωτοδημοσιεύθηκε τον Φεβρουάριο του 1927
και είχε ως εξής:
“Την 9 Φεβρουαρίου συμπληρούται τριακονταετία από της ημέρας εκείνης,
κατά την οποίαν ηνωμένα τα πυρά της συνησπιμένης Ευρώπης και Τουρκίας
εστράφησαν κατά των ολίγων επαναστατών του Ακρωτηρίου, οι οποίοι
επί των ιερών τούτων βράχων εμάχοντο υπέρ της ελευθερίας της πατρίδος των.
Είναι η πρώτη τότε φορά που η δύναμις της ύλης ετέθη τόσον προκλητικώς
αντιμέτωπος προς την δύναμιν της ιδέας.
Και η ιδέα ενίκησε. Και από την εκρηγνυομένην οβίδα που κατέρριπτε
την σημαίαν μας εις τον Προφήτ’ Ηλίαν, την αναστηλωθείσαν αμέσως
υπό των επαναστατών, εξεπήδησε πάνοπλος η Ελευθερία μέσα από τις φλόγες
που είχαν ζωσμένην την πατρίδα μας.
Και ήτο τόσον ιταμή τότε η πρόκλησις της βίας, ώστε εξώργισε
την Ελευθερίαν, η οποία δια τούτο απεφάσισε πάση θυσία να εκδικηθή.
Με μάτια θαμπωμένα από την οργήν της χωρίς να βλέπη θυσίας και θύματα,
σπά της Κρήτης τα βαρειά σίδερα.
Και αναπαυθείσα ολίγον εις τ’ αγαπητό νησί της περιήγαγε μετά ταύτα
νικηφόρον την ρομφαίαν της όπου ήσαν σκλαβωμένοι λαοί και έθραυσε
και τούτων τα δεσμά.
Και όλα τα μετά ταύτα κοσμοϊστορικά γεγονότα αρχήν έχουν τον άδικον
του Ακρωτητηρίου βομβαρδισμόν που προεκάλεσε της Ελευθερίας την οργήν.
΄Εκτοτε ο εις μετά τον άλλον ελευθερούνται οι λαοί της γής
και καταρρίπτονται το έν μετά το άλλο τα φρούρια του δεσποτισμού.
Τιμή διά τούτο εις την πατρίδα μας, διότι από αυτήν το πρώτον εξωρμήθη
η Ελευθερία των λαών.
Και η τιμή αυτή πρέπει τώρα να συμβολισθή διά παραστάσεως, η οποία
να στηθή επί της θέσεως εκείνης, από την οποίαν το πρώτον εξεπήδησεν
η αγαπημένη μας θεά.
Ανετέθη ως εκ τούτου η τεχνούργησις της παραστάσεως ταύτης
εις επιφανή μύστην του καλού και του ωραίου.
Αλλ’ η κατασκευή του μνημείου απαιτεί δαπάνην, η οποία πρέπει
να καταβληθή δι’ εράνων από εκείνους που έχουν την τιμήν να καυχώνται,
ότι αυτοί έδωκαν το σύνθημα της απελευθερώσεως των λαών.
Και πρέπει εξ άλλου το μνημείον τούτο να συμβολίζη τους κοινούς αγώνας
του ελληνισμού δια την εθνικήν αυτού αποκατάστασιν
και να είναι αντάξιον της ιστορίας του και του προορισμού του.
Κάμνομεν δια τούτο έκκλησιν εις τα πατριωτικά αισθήματα
του κρητικού λαού, όπως συνεισφέρη τον οβολόν του διά την διαιώνισιν
ενός κοσμοϊστορικού γεγονότος, το οποίον έλαβε χώραν εις την πατρίδα του.
Και ζητούμεν επίσης από τους λοιπούς αδελφούς μας, όπως ενώσουν
και αυτοί τον οβολόν των με τον ιδικόν μας, διά να ενωθούν
οι κοινοί πόθοι μας εις το μνημείον τούτο, το οποίον θα συμβολίζη
την λατρείαν μας προς την Ελευθερίαν, την οποίαν μετά μακρούς
και χαλεπούς αγώνας απεκτήσαμεν και την οποίαν δια τούτο πρέπει
να σεβώμεθα και να περιθάλπωμεν, διά να είναι δυνατόν να την διατηρήσωμεν.
΄Εχομεν την πεποίθησιν, ότι η έκκλησίς μας αύτη θέλει ακουσθή ευμενώς
από τους αγαπώντας την ελευθερίαν και την πατρίδα των
και διά τούτο θαρρούντως προβαίνομεν εις το έργον μας απεκδεχόμενοι
ευγνωμόνως και τον οβολόν της χήρας και του πλουσίου το τάλαντον.
Εν Χανίοις τη 6 Φεβρουαρίου 1927
“… Από την εκρηγνυομένην οβίδα
που κατέρριπτε τη σημαία μας εις τον Προφήτην Ηλίαν,
την αναστηλωθείσα αμέσως υπό των επαναστατών
εξεπήδησε, πάνοπλος, η ελευθερία, μέσα από τις φλόγες
που είχαν ζωσμένην την πατρίδα μας… διότι από αυτήν,
το πρώτον, εξωρμήθη η ελευθερία των λαών.
Και η τιμή αυτή πρέπει , τώρα, να συμβολισθή
δια παραστάσεως, η οποία να σταθή
επί της θέσεως εκείνης, από τη οποίαν το πρώτον
εξεπηδησεν η αγαπημένη μας θεά”
Ηταν τοποθετημένο στον άξονα Ανατολή-Δύση,
για να αγναντεύει την πόλη των Χανίων.
Το άγαλμα είχε φιλοτεχνηθεί από τον γλυπτή
Θωμά Θωμόπουλο, καθηγητή Καλών Τεχνών
του Πολυτεχνείου Αθηνών.
Το 1967 ο Ε.Ο.Τ. εκτελούσε εργασίες διαμόρφωσης του χώρου
στον Προφήτη Ηλία και ζήτησε από το Νομάρχη Χανίων Γ. Μαρκόπουλο
την απομάκρυνση του αγάλματος και την αντικατάστασή του με άλλο γλυπτό έργο.
Το έγγραφο κοινοποιήθηκε και στο Δήμο, επί δημαρχίας Στεφάνου Λεκανίδη,
ο οποίος όμως απάντησε[58] ότι “ανεξαρτήτως της καλλιτεχνικής αξίας
του αγάλματος φρονεί ότι δεν είναι σκόπιμον να αποξηλωθεί τούτο”.
Τον Ιανουάριο του 1968 επικρατούσε τρομακτική κακοκαιρία
στην περιοχή των Χανίων, που διήρκεσε τρεις μέρες και προκάλεσε φοβερές
καταστροφές τόσο στην πόλη όσο και στην ύπαιθρο.
Η εφημερίδα “Εθνική Φωνή”
κυκλοφορεί με πρωτοδέλιδο μια θλιβερή φωτογραφία ένος Αγάλματος
κουτσουρεμένου και μιας ελπίδας νεκρής.
Συγκλονίζει τους Χανιώτες η είδηση:
“Η ενσκήψασα πρωτοφανής διά τον νομόν μας κακοκαιρία είχε ένα ακόμη θύμα.
Το εις Ακρωτήρι ευρισκόμενον ΄Αγαλμα της ελευθερίας.
Κεραυνός έπεσε τας πρωινάς ώρας της χθες (Σ.Σ. Σάββατο 13/1/1968)
επί της κεφαλής του την οποία και απέκοψε καθώς και μέρος
του δεξιού βραχίονος διά του οποίου άλλοτε εκράτει δόρυ.
Η είδησις, γνωσθείσα αμέσως εις την πόλιν μας, προεκάλεσε εις όλους
εύλογον συγκίνησιν, διότι, παρά την υπό αμφισβήτησιν κακοτεχνίαν
του αγάλματος, τούτο εσυμβόλιζε μία από τας λαμπροτέρας σελίδας
του μακραίωνος αγώνος των Κρητών διά την Ελευθερίαν των”.
Τα γαλάζια τεράστια μάτια, λοιπόν, δεν αγνάνευαν πια την πόλη,
το σηκωμένο στον ουρανό, χέρι, που κάποτε κράταγε περήφανα το διπλό πέλεκυ,
κείτονταν στο χώμα.
Η Λευτεριά, η τόσο πληγωμένη στους χρόνους εκείνους,
είχε λαβωθεί και στην κυριολεξία.
Η επεξήγηση της φωτογραφίας της πρώτης σελίδας, ανέφερε:
“ Εκ πτώσεως κεραυνού χθές την πρωίαν εις Ακρωτήρι:
ΕΠΛΗΓΗ ΤΟ ΑΓΑΛΜΑ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ
Το άγαλμα της Ελευθερίας εις το Ακρωτήρι μετά το πλήγμα το οποίον
υπέστη εκ του κεραυνού χθές τας πρωινάς ώρας.
Φαίνεται καθαρά η αποκοπή της κεφαλής και του δεξιού βραχίονός του.
Και παρακάτω δινόταν ένα σύντομο ιστορικό του Αγάλματος:
ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟΝ
Συγκεκριμένως το άγαλμα της Ελευθερίας εστήθη εις ανάμνησιν
του βομβαρδισμού του 1897 υπό μοίρας ξένων πολεμικόν σκαφών ναυλοχούσης
εις τον κόλπον Χανίων, και ο ποίος βομβαρδισμός είχεν ως σκοπόν
την διάλυσιν των εις την τοποθεσίαν του Προφήτου Ηλιού στρατοπεδευμένων
κρητών πατριωτών.
Είναι γνωστή εις όλους η πλήρης αυταπαρνήσεως και μεγαλείου απάντησις
των βομβαρδισθέντων.
Ευθύς ως εθραύσθη ο κοντός της σημαίας, ο πανύψηλος και μεγαλοπρεπής
Καγιαλές ήρπασε αυτήν και εστάθη όρθιος εν μέσω
των εκρηγνυομένων βομβών, ανθρώπινος κοντός, της σημαίας
της Κρητικής Επαναστάσεως.
Οι ναύαρχοι αντιληφθέντες την ηρωϊκήν πράξιν του Καγιαλέ,
διέκοψαν τον βομβαρδισμόν.
ΤΟ ΑΓΑΛΜΑ εφιλοτεχνήθη υπό του αειμνήστου γλύπτου Θωμοπούλου
με χρήματα συλεγέντα διά πανελληνίου εράνου, πρόεδρος δε της Επιτροπής
Εράνου ήτο ο συμπολιτης Ι. Ηλιάκης, τέως Γενικός Διοικητής Μακεδονίας.
Εις την θέσιν όπου ευρίσκετο ετοποθετήθη το άγαλμα το έτος 1938,
επεκρίθη δε δριμύτατα η τεχνοτροπία του από διαφόρους ειδικούς και μή,
με αποτέλεσμα να αποθάνη, ως λέγεται από την στενοχωρίαν του
ο γλύπτης Θωμόπουλος.”
Μετά αυτό το γεγονός ο ΕΟΤ κατεδάφισε τελικά το ΄Αγαλμα,
γεγονός που προκάλεσε τη γενική δυσαρέσκεια των Χανιωτών,
τα κομμάτια του έμεναν σε παραπλήσιο χώρο στον Προφήτη Ηλία για χρόνια,
πολλά από αυτά χάθηκαν, άγνωστο πώς και κάποιες προσπάθειες αργότερα
για φιλοτέχνηση νέου αγάλματος δεν είχαν αποτέλεσμα.
Συγκεκριμένα, στις 29 Μαϊου 1970 ο γλύπτης Γιάννης Κανακάκης
ζητά από τον Δήμο Χανίων να αναλάβει τη φιλοτέχνηση νέου αγάλματος
για να τοποθετηθεί στη θέση του παλαιού.
Αλλά ενώ διεξάγονταν οι συνεννοήσεις, ο Ε.Ο.Τ. γνωρίζει στο Δήμο ότι
στη θέση του Αγάλματος πρέπει να κατασκευασθεί σημαιοστάσιο
και να προκηρυχθεί καλλιτεχνικός διαγωνισμός.
Ο διαγωνισμός προκηρύσσεται (3/1/72), αλλά αποβαίνει άκαρπος.
Ο Δήμος σύμφωνα με τις προτάσεις του Καλλιτεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος,
τροποποιεί τη διακήρυξη και τάσσει νέα προθεσμία, καμιά όμως από τις δύο
συμμετοχές στον διαγωνισμό δεν θεωρείται άξια για βράβευση.
Ο Ε.Ο.Τ. είχε δεχθεί να χρηματοδοτήσει με 2.800.000 δρχ. το έργο, ο δε Δήμος
να συμμετάσχει συμβολικά με 200.000 δρχ.
Το θέμα περιέπεσε σε αδράνεια.
Το 1984 με ομόφωνη απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου Χανίων
δρομολογήθηκαν οι διαδικασίες για την επανατοποθέτηση Αγάλματος
της Ελευθερίας στο χώρο που βρισκόταν το παλιό.
Η έρευνα που έγινε απέδειξε ότι δεν ήταν δυνατόν να βρεθούν τα κομμάτια του
και να γίνει ανασύνθεση.
΄Ετσι το Δημοτικό Συμβούλιο αποφάσισε την συγκρότηση Ερανικής Επιτροπής,
ώστε να εξασφαλισθούν τα απαιτούμενα κεφάλαια
για την κατασκευή νέου αγάλματος.
Η σύσταση της Ερανικής Επιτροπής εγκρίθηκε τελικά από το Υπουργείο
Υγείας Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων και η σχετική απόφαση
δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως.
Το θέμα όμως και πάλι παρέμεινε στάσιμο.
Σήμερα όσα, ελάχιστα, κομμάτια απέμειναν, παραμένουν
σε μια άκρη του χώρου του Προφήτη Ηλία.
Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν τμήματα του κορμού με τις ταλαιπωρημένες
πτυχές της εσθήτας, τα πόδια του Αγάλματος με τα λεπτά σανδάλια,
το πρόσωπο με τα αδειανά, τυφλά, μάτια να κοιτάζουν το άπειρο.
Η ασπίδα δεν υπάρχει για να προστατεύει την πόλη και το γαλάζιο βλέμμα
δεν αγναντεύει πια το πέλαγο.
Δεν κρυφομιλά πια η “Λευτεριά” με τους μεγάλους νεκρούς μπροστά
από το εκκλησάκι, το μεγάλο “Ελευθερωτή” και το γιο του κι ούτε υπάρχει
το βάθρο με την κρύπτη για τα άγια οστά των πεσόντων.
Το ΄Αγαλμα της Ελευθερίας, αυτό που υπέστη τα δριμύτατα σχόλια,
τις αντιρρήσεις και επικρίσεις για την ξοανική μορφή και το μέγεθός του,
αλλά και είχε κατακτήσει την αγάπη και την τρυφερότητα
των περισσότερων Χανιωτών, σαν θλιβερό απομεινάρι αρχαίας εποχής,
συνεχίζει να κείτεται μισερό και κομματιασμένο
μέσα στα χόρτα και στα λουλούδια - κάποτε σύμβολο ιερών αγώνων και θυσιών,
τώρα σύμβολο και δείγμα αδιαφορίας και λησμονιάς...
