Αφιερωμένο στον Έλληνα νομπελίστα ποιητή,
Οδυσσέα Ελύτη, που γεννήθηκε σαν σήμερα,
στις 2 Νοεμβρίου του 1911, είναι το σημερινό
«Google Doodle» στην ελληνική σελίδα
της μηχανής αναζήτησης.
Στην σημερινή παραλλαγή του λογότυπου,
την εικόνα κοσμούν μια ελιά, ένα καράβι
και ένα τσαμπί σταφύλι, που παραπέμπουν
στο γνωστό απόφθεγμα του ποιητή
«εάν αποσυνθέσεις την Ελλάδα, στο τέλος θα δεις
να σου απομένουν μια ελιά, ένα αμπέλι κι ένα καράβι.
Που σημαίνει: με άλλα τόσα την ξαναφτιάχνεις».
Ο Νομπελίστας ποιητής γεννήθηκε
στο Ηράκλειο της Κρήτης. Ήταν το τελευταίο
από τα έξι παιδιά του Παναγιώτη Αλεπουδέλλη
και της Μαρίας Βρανά. Ο πατέρας του καταγόταν
από τον συνοικισμό Καλαμιάρης της Παναγιούδας
Λέσβου και είχε εγκατασταθεί στην πόλη του Ηρακλείου
από το 1895, όταν σε συνεργασία με τον αδελφό του
ίδρυσε ένα εργοστάσιο σαπωνοποιίας
και πυρηνελαιουργίας. Το παλαιότερο όνομα
της οικογένειας Αλεπουδέλλη ήταν Λεμονός,
το οποίο αργότερα μετασχηματίστηκε σε Αλεπός.
Η μητέρα του καταγόταν από τον Παππάδο της Λέσβου.
Ο Οδυσσέας Ελύτης αποτέλεσε έναν
από τους τελευταίους εκπροσώπους
της λογοτεχνικής γενιάς του '30, ένα από τα
χαρακτηριστικά της οποίας υπήρξε το ιδεολογικό
δίλημμα ανάμεσα στην ελληνική παράδοση και
τον ευρωπαϊκό μοντερνισμό. Ο ίδιος ο Ελύτης
χαρακτήριζε τη δική του θέση στη γενιά αυτή
ως παράξενη σημειώνοντας χαρακτηριστικά:
«από το ένα μέρος ήμουνα ο στερνός μιας γενιάς,
που έσκυβε στις πηγές μιας ελληνικότητας,
κι απ' την άλλη ήμουν ο πρώτος μιας άλλης που
δέχονταν τις επαναστατικές θεωρίες
ενός μοντέρνου κινήματος».
Το έργο του έχει επανειλημμένα συνδεθεί
με το κίνημα του υπερρεαλισμού,
αν και ο Ελύτης διαφοροποιήθηκε νωρίς
από τον «ορθόδοξο»
υπερρεαλισμό που ακολούθησαν σύγχρονοί
του ποιητές, όπως ο Ανδρέας Εμπειρίκος,
ο Νίκος Εγγονόπουλος ή ο Νικόλαος Κάλας.
Οι επιρροές από τον υπερρεαλισμό
διακρίνονται ευκολότερα
στις δύο πρώτες ποιητικές συλλογές του
Προσανατολισμοί (1940) και Ήλιος ο πρώτος (1943).
Μία από τις κορυφαίες δημιουργίες του υπήρξε
το ποίημα Το Άξιον Εστί (1959), έργο με το οποίο
ο Ελύτης διεκδίκησε θέση
στην εθνική λογοτεχνία, προσφέροντας
ταυτόχρονα μία «συλλογική μυθολογία»
και ένα «εθνικό έργο». Η λογοτεχνική κριτική
υπογράμμισε την αισθητική αξία του, καθώς
και την τεχνική του αρτιότητα.
Η γλώσσα του επαινέθηκε
για την κλασσική ακρίβεια της φράσης
ενώ η αυστηρή δόμησή του χαρακτηρίστηκε
ως άθλος που «δεν αφήνει
να διαφανεί πουθενά ο παραμικρός βιασμός
της αυθόρμητης έκφρασης».
Τον «εθνικό» χαρακτήρα του Άξιον Εστί
υπογράμμισαν μεταξύ άλλων ο Δ.Ν. Μαρωνίτης
και ο Γ.Π. Σαββίδης, ο οποίος σε μία από τις πρώτες
κριτικές του ποιήματος διαπίστωσε πως ο Ελύτης
δικαιούνταν το επίθετο «εθνικός», συγκρίνοντας
το έργο του με αυτό του Σολωμού,
του Παλαμά και του Σικελιανού.
Η μεταγενέστερη πορεία του Ελύτη υπήρξε
πιο ενδοστρεφής, επιστρέφοντας στον αισθησιασμό
της πρώιμης περιόδου του και σε αυτό που ο ίδιος
ο Ελύτης αποκαλούσε ως έκφραση μιας
«μεταφυσικής του φωτός»: «Έτσι το φως, που είναι
η αρχή και το τέλος κάθε αποκαλυπτικού
φαινομένου, δηλώνεται με την επίτευξη
μιας ολοένα πιο μεγάλης ορατότητας,
μιας τελικής διαφάνειας μέσα στο ποίημα
που επιτρέπει να βλέπεις ταυτοχρόνως μέσα
απ' την ύλη και μέσα από την ψυχή». Ιδιόμορφο,
αλλά και ένα από τα σημαντικότερα έργα του Ελύτη,
μπορεί να χαρακτηριστεί το σκηνικό ποίημα
Μαρία Νεφέλη (1978), στο οποίο
χρησιμοποιεί (για πρώτη φορά στην ποίησή του)
την τεχνική του κολάζ.
Πέρα από το ποιητικό του έργο, ο Ελύτης
άφησε σημαντικά δοκίμια, συγκεντρωμένα
στους τόμους Ανοιχτά Χαρτιά (1974)
και Εν Λευκώ (1992), καθώς και αξιόλογες
μεταφράσεις ευρωπαίων ποιητών
και θεατρικών συγγραφέων.
Το 1978 αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτορας
της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου
Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ενώ το 1979
τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας.
Η αναγγελία της απονομής του βραβείου
από τη Σουηδική Ακαδημία έγινε
στις 18 Οκτωβρίου «για την ποίησή του, η οποία,
με φόντο την ελληνική παράδοση,
ζωντανεύει με αισθηματοποιημένη δύναμη
και πνευματική καθαρότητα βλέμματος
τον αγώνα του σύγχρονου ανθρώπου
για ελευθερία και δημιουργικότητα»,
σύμφωνα με το σκεπτικό της απόφασης.
Ο Ελύτης παρέστη στην καθιερωμένη τελετή
απονομής του βραβείου στις 10 Δεκεμβρίου
του 1979, παραλαμβάνοντάς το από τον Βασιλέα
Κάρολο Γουστάβο και γνωρίζοντας παγκόσμια
δημοσιότητα. Τον επόμενο χρόνο κατέθεσε
το χρυσό μετάλλιο και τα διπλώματα
του βραβείου
στο Μουσείο Μπενάκη.
Την απονομή του Νόμπελ ακολούθησαν
τιμητικές διακρίσεις εντός
και εκτός Ελλάδας, μεταξύ αυτών και η απονομή
φόρου τιμής σε ειδική συνεδρίαση της Βουλής
των Ελλήνων, η αναγόρευσή του σε επίτιμο
διδάκτορα του Πανεπιστημίου της Σορβόνης,
η ίδρυση έδρας νεοελληνικών σπουδών
με τίτλο «Έδρα Ελύτη»
στο πανεπιστήμιο Rutgers του Νιου Τζέρσεϊ,
καθώς και η απονομή του αργυρού μεταλλίου
Benson από τη Βασιλική Φιλολογική
Εταιρεία του Λονδίνου.
Πέθανε στις 18 Μαρτίου του 1996
από ανακοπή καρδιάς στην Αθήνα.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου