Αληθινά τραγική είναι η θέση της Ελλάδας. Βαριά πολύ η ευθύνη του σημερινού Έλληνα.

Από την "Αναφορά στον Γκρέκο"

 του Ν. Καζαντζάκη

Tι ευτυχία να μπορούσε ο Έλληνας 

να σεριανίζει στην Ελλάδα χωρίς ν’ ακούει φωνές, 

θυμωμένες, αυστηρές, από τα χώματα! 

Για έναν Έλληνα όμως το ταξίδι στην Ελλάδα

 καταντάει γοητευτικό κι εξαντλητικό μαρτύριο. 

Στέκεσαι σε μια πατημασιά ελληνικής γης 

και σε κυριεύει αγωνία: Μνήμα βαθύ, 

πατωσιές πατωσιές οι νεκροί, κι ανεβαίνουν

 παράταιρες φωνές και σε κράζουν, γιατί ό, τι μένει 

από το νεκρό, αθάνατο, είναι η φωνή του. 

Ποια απ’ όλες τις φωνές να διαλέξεις; 

Κάθε φωνή και ψυχή, κάθε ψυχή λαχταρίζει 

ένα σώμα δικό της, κι η καρδιά σου ακούει,

 ταράζεται και διστάζει να πάρει απόφαση, 

γιατί συχνά οι πιο αγαπημένες ψυχές 

δεν είναι πάντα κι οι πιο άξιες.

Όταν ένας Έλληνας ταξιδεύει στην Ελλάδα, 

το ταξίδι του μοιραία μετατρέπεται σ’ επίπονη 

αναζήτηση του χρέους. 

Πώς να γίνουμε κι εμείς άξιοι των προγόνων, 

πώς να τη συνεχίσουμε, χωρίς να την ντροπιάσουμε, 

την παράδοση της ράτσας μας; 

Μια αυστηρή ασίγαστη ευθύνη βαραίνει 

τους ώμους σου, βαραίνει τους ώμους όλων

των ζωντανών Ελλήνων. 

Ακαταμάχητη μαγική δύναμη έχει το όνομα.

 Όποιος γεννήθηκε στην Ελλάδα έχει το χρέος 

να συνεχίσει τον αιώνιο ελληνικό θρύλο.

Ένα ελληνικό τοπίο δε δίνει σ’ εμάς τους Έλληνες

 μιαν αφιλόκερδη ανατριχίλα ωραιότητας. 

Έχει ένα όνομα το τοπίο – το λένε Μαραθώνα,

 Σαλαμίνα, Ολυμπία, Θερμοπύλες, 

Μυστρά – συνδέεται με μιαν ανάμνηση, 

εδώ ντροπιαστήκαμε, εκεί δοξαστήκαμε,

 και μονομιάς το τοπίο μετουσιώνεται 

σε πολυδάκρυτη, πολυπλάνητη ιστορία. 

Κι όλη η ψυχή του Έλληνα προσκυνητή αναστατώνεται. 

Το κάθε ελληνικό τοπίο είναι τόσο ποτισμένο

από ευτυχίες και δυστυχίες με παγκόσμιο αντίχτυπο, 

τόσο γεμάτο ανθρώπινο αγώνα, που υψώνεται 

σε μάθημα αυστηρό και δεν μπορείς να του ξεφύγεις.

 Γίνεται κραυγή, και χρέος έχεις να την ακούσεις.

Αληθινά τραγική είναι η θέση της Ελλάδας.

Βαριά πολύ η ευθύνη του σημερινού Έλληνα. 

Απιθώνει στους ώμους μας επικίνδυνο,

 δυσκολοεκτέλεστο χρέος. 

Καινούριες δυνάμεις ανεβαίνουν από την Ανατολή,

 καινούριες από τη Δύση, κι η Ελλάδα, ανάμεσα 

πάντα στις δυο συγκρουόμενες ορμές, 

γίνεται πάλι στρόβιλος.

Η Δύση, ακολουθώντας την παράδοση 

της λογικής και της έρευνας, ορμάει 

να καταχτήσει τον κόσμο, κι η Ελλάδα, 

ανάμεσά τους, γεωγραφικό και ψυχικό σταυροδρόμι 

του κόσμου, χρέος έχει πάλι να φιλιώσει 

τις δυο τούτες τεράστιες ορμές, 

βρίσκοντας τη σύνθεση. Θα μπορέσει;

Ιερή, πικρότατη μοίρα. 

Το τέλος της περιοδείας μου στην Ελλάδα

 γέμισε τραγικά αναπάντητα ρωτήματα. 

Από την ομορφιά φτάσαμε στις σύγχρονες 

αγωνίες και στο σημερινό χρέος της Ελλάδας. 

Ένας ζωντανός άνθρωπος σήμερα που νοεί

 κι αγαπάει κι αγωνίζεται δεν μπορεί 

να σεριανίζει πια και να χαίρεται αμέριμνα

την ωραιότητα. Σήμερα η αγωνία μεταδίδεται

 σαν πυρκαγιά, και καμιά πυρασφαλιστική εταιρεία

δεν μπορεί να σε ασφαλίσει. Αγωνίζεσαι και καίγεσαι 

μαζί με όλη την ανθρωπότητα. 

Κι απάνω απ’ όλους αγωνίζεται και καίγεται

 η Ελλάδα, αυτή είναι η μοίρα της.

Έκλεισε ο κύκλος. 

Γέμισαν τα μάτια μου Ελλάδα. 

Ωρίμασε, μου φαίνεται, μέσα στους τρεις μήνες 

αυτούς ο νους.

 Ποια είναι τα πιο πολύτιμα λάφυρα 

της πνευματικής μου ετούτης εκστρατείας; 

Τούτα θαρρώ: Είδα καθαρότερα την ιστορική

 αποστολή της Ελλάδας ανάμεσα Ανατολής και Δύσης. 

Είδα πως ο ανώτατος άθλος της είναι 

όχι η ομορφιά παρά ο αγώνας για την ελευθερία.

 Ένιωσα βαθύτερα την τραγική μοίρα της Ελλάδας

 και πόσο βαρύ το χρέος του Έλληνα.