Ο Αντισθένης (444-370 π.κ.ε.) προερχόταν από οικογένεια δούλων
και δεν αποκλείεται αυτός να ήταν ο λόγος που ίδρυσε αυτή τη σχολή
για τους φτωχούς, στην οποία δεχόταν μόνο εκείνους που ασπάζονταν
μια απόλυτη φτώχεια και απεξάρτηση από κάθε είδους υλικό πλούτο,
ιδιοκτησία, εγωισμό, κύρος, εξουσία, φτύνοντας στα μούτρα
τους άρχοντες, τους ιερείς, τους επίπλαστους θεσμούς
και την κοινωνία των μικρονόων ανθρώπων.
Η αρετή κατά τον Αντισθένη είναι μια φυσική ιδιότητα και όχι
μια εξωκοινωνική ή μεταφυσική δύναμη όπως πίστευε ο Σωκράτης.
Ο ρόλος λοιπόν της αρετής είναι να βάζει χαλινάρι
στα πάθη και τις ορμές.
Όσο για την ηθική, στο σημείο αυτό διαφωνούσε ριζικά
με τον Σωκράτη, γιατί παραδέχονταν, πως πρέπει να βασίζεται
στα έργα κι όχι στις θεωρίες και στα λόγια. (Διογ. Λαέρτ. VI, 11).
Ως μόνο προορισμό της φιλοσοφίας θεωρούσε την κατανόηση
των εννοιών και την ηθική, και η διδασκαλία του ήταν απλή
και θετική, κηρύττοντας ότι η γνώση δεν είναι αυτοσκοπός
αλλά μέσο προς εξασφάλιση της ευδαιμονίας, την οποία
για να την αποκτήσει κάποιος πρέπει πρώτα να κατέχει
την αρετή, η οποία είναι διδακτή.
Στους Κυνικούς ο Αντισθένης δίδασκε, επίσης, ότι
«ο ενάρετος άνθρωπος δεν έχει ανάγκη να συμπεριφέρεται
συμφώνως προς τους νόμους, αρκεί να αφήσει την φύσιν αυτού
να εκδηλωθεί ελευθέρως και χωρίς επιρροή από εξωτερική βία
ή πλάνη και χωρίς εσωτερικό πάθος»
Έλεγε πως το μεγαλύτερο αγαθό για τον άνθρωπο είναι η ελευθερία,
η οποία επιτυγχάνεται μόνο μέσω της ανεξαρτησίας και έλεγε ότι
πρέπει να αποκτήσουμε την ανεξαρτησία μας από τον έξω κόσμο.
Πώς μπορούσε κανείς να το πετύχει αυτό;
Περιορίζοντας τις απαιτήσεις του από τη ζωή και από τους άλλους,
ώστε να μην έχει ανάγκη από τίποτε και από κανέναν.
«Η αληθινή αρετή δεν έχει ανάγκη από τίποτε.
Ούτε νόμον ανάγκη έχει ο σοφός κατά κρίσιν εαυτού δρων
και φερόμενος»
.Έλεγε ότι οι νόμοι είναι για τους πολλούς, τους ανόητους
και τους μέτριους, όχι για τους εκλεκτούς.
Επίσης, πρέσβευε ιδέες κοσμοπολίτικες θεωρούσε απομάκρυνση
από το φυσικό την αιώνια διαίρεση των ανθρώπων σε έθνη αντιμαχόμενα.
Ουσιαστικά, ο Αντισθένης ήταν ο πρώτος γνωστός αναρχικός
στην Ιστορία και οι Κυνικοί του ήταν αυτό ακριβώς,
μία σχολή αναρχίας.
Ήταν καταπληκτικός ρήτορας και λογοτέχνης, ετοιμόλογος,
πνευματώδης, και οι καυστικές απαντήσεις του ήταν παροιμιώδες.
Να ένα παράδειγμα: κάποτε κάποιος τον ρώτησε τι γυναίκα
να παντρευτεί, ωραία ή άσχημη;
Ο Αντισθένης του απάντησε ότι αν παντρευόταν ωραία γυναίκα
θα την είχε «κοινή», αν παντρευόταν άσχημη θα ήταν «ποινή».
Oι Αθηναίοι που ανήκαν στη θέση του Αντισθένη ήταν πολλοί
που δυσφορούσαν κι αγανακτούσαν γιατί η Πολιτεία, ύστερα
από τον Πελοποννησιακό πόλεμο, δεν τους αναγνώρισε ισότιμους
πολίτες με τους άλλους Αθηναίους.
Αρα, ο Αντισθένης, εκφράζοντας έμμεσα κοσμοπολίτικες
και αντιπατριωτικές ιδέες, ερμήνευε κι εκπροσωπούσε
την αγανάκτηση μιας μεγάλης μερίδας Αθηναίων,
που, με το να μην εξισωθούν με τους άλλους Αθηναίους,
όπως το έλπιζαν και το περίμεναν, αδιαφορούσαν πια
για την Αθηναϊκή Πολιτεία, την έβλεπαν σαν εχθρό τους
και μισούσαν τους πολίτες Αθηναίους.
Οταν πάλι υποστήριζε, πως οι νόμοι που ψηφίζονται
στις λαοσυνάξεις αποβλέπουν στο να ρυθμίσουν τις κοινωνικές
σχέσεις και τα συμφέροντα των μέτριων πολιτών, με όσα έλεγε
και δίδασκε διαμαρτύρονταν για τις κοινωνικές διακρίσεις
και κυρίως εξεγείρονταν η συνείδησή του, γιατί ενώ είχαν
πολιτικά δικαιώματα οι πρώτοι τυχόντες, που από σύμπτωση
γεννήθηκαν από πατέρα και μητέρα Αθηναίους,
αυτός, ένας πνευματικός άνθρωπος, δεν είχε, ούτε το δικαίωμα
να διδάξει στις επίσημες Σχολές της Πολιτείας,
ούτε και να πάρει μέρος στη διοίκηση των κοινών.
Η τέτοια του μειονεκτική θέση μέσα στην Αθηναϊκή Πολιτεία
του κόστιζε πολύ, γι’ αυτό και δεν ήταν ενθουσιασμένος
με τους λαοκρατικούς θεσμούς.
Μια που η δημοκρατία δεν τον αναγνώριζε για γνήσιο πολίτη της,
δεν είχε κανένα λόγο να υπερασπίζεται το αθηναϊκό πολίτευμα.
Και σ’ αυτό όλο το δίκαιο ήταν με το μέρος του.
Δεν ήταν βέβαια, αντιδραστικός και φανατικός ολιγαρχικός,
όπως ο Πλάτων, ο Ξενοφών και άλλοι, δεν μπορούσε όμως
και να χωνέψει τους δημοκρατικούς θεσμούς, γιατί, ενώ
οι από πατέρα και μάνα Αθηναίοι είχαν όλα τα πολιτικά δικαιώματα
και εξισώνονταν πλούσιοι και φτωχοί και μπορούσε ν’ ανέβει
ο καθένας στα ανώτατα αξιώματα, ένας μη γνήσιος Αθηναίος,
αν είχε γνώσεις, ικανότητες και τιμιότητα και προσέφερε
μεγάλες υπηρεσίες στον πόλεμο, δεν μπορούσε
να είναι ισότιμος με τον πιο παρακατιανό πολίτη.
Ελεγε ότι δεν θα έπρεπε να υπάρχει ούτε κυβέρνηση ούτε νόμοι,
ούτε ιδιοκτησία, ούτε θρησκεία, ούτε έθνη, ούτε γάμοι.
Περιπλανιόταν πάμφτωχος, ξυπόλητος, ντυμένος με κουρέλια,
με ένα μικρό σακί στον ώμο και μία ράβδο στο χέρι,
πάνω στην οποία έκανε ένα σκάλισμα κάθε φορά που κάποιος
τον κατηγορούσε για κάτι που δεν είχε πει ή κάνει: η ράβδος του
ήταν γεμάτη σκαλίσματα.
Εγραψε πολλά ρητορικά και φιλοσοφικά έργα κι έχουμε
την πληροφορία ότι γέμιζαν δέκα ολόκληρους μεγάλους τόμους,
αλλά, φυσικά, κανένα δεν διασώθηκε και κανένα δεν διαβάσαμε,
ούτε εμείς ούτε οι περισσότεροι προγονοί μας.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου