Όταν οι ιστορικοί αναφέρονται στον «Μαύρο θάνατο»,
εννοούν την επιδημία πανώλης (πανούκλας)
που έπληξε την Ευρώπη στα μέσα του 14ου αιώνα.
Ο Μαύρος Θάνατος έπληξε την Ευρώπη τον Οκτώβριο του 1347,
μέχρι το τέλος του 1349 διαδόθηκε τάχιστα στο μεγαλύτερο μέρος αυτής
και το 1350 μεταδόθηκε στην Σκανδιναβία και Ρωσία.
Ήταν επίσης γνωστός ως: «Μαύρη πανούκλα» «Μεγάλος θάνατος» και «Λοιμός»
Η ασθένεια
Σύμφωνα με τους περισσότερους μελετητές η ασθένεια η οποία έπληξε
την Ευρώπη ήταν «πανώλη» ή ευρύτερα γνωστή ως «βουβωνική πανώλη»
λόγω των εξογκωμάτων που σχηματίζονταν στα σώματα των θυμάτων.
Η πανούκλα εμφανίσθηκε επίσης σε πνευμονική και σηψαιμική μορφή.
Ορισμένοι επιστήμονες έχουν διατυπώσει την άποψη ότι η εν λόγω πανδημία
ήταν συνδυασμός διαφόρων ασθενειών, όμως επί του παρόντος η εκδοχή
της πανούκλας (σε όλες τις μορφές) εξακολουθεί να παραμένει η πλέον πιθανή.
Προέλευση – συμπτώματα
Μέχρι τώρα ουδείς κατάφερε να προσδιορίσει το ακριβές σημείο προέλευσης
του Μαύρου Θανάτου.
Κατά πάσα πιθανότητα ξεκίνησε σε κάποια περιοχή
της Ασίας, μάλλον στην Κίνα στην λίμνη Issyk-Kul.
Τα συμπτώματα άρχιζαν με πονοκέφαλο,
στη συνέχεια ρίγη – πυρετό, διάρροια και εξάντληση.
Ο ασθενής ίσως εμφάνιζε ναυτία, εμετό, πόνο στην πλάτη,
πόνο στα χέρια και πόδια και φωτοφοβία.
Μέσα σε μια ημέρα ή δύο, εμφανιζόταν το οίδημα με την μορφή εξογκωμάτων
στο λαιμό, κάτω από τα χέρια και στο εσωτερικό των μηρών.
Σε σύντομο χρονικό διάστημα γινόταν μαύρο, άνοιγε και άρχισε να εκλύει
πύον και αίμα, ήταν σκληρό και επώδυνο και είχε το μέγεθος πορτοκαλιού.
Ο ασθενής είχε ελάχιστες πιθανότητες να αναρρώσει,
διότι μετά την εμφάνιση τα εξογκώματα αιμορραγούσαν εσωτερικά,
προκαλώντας αίμα στα ούρα, αιματώματα κάτω από το δέρμα
και μαύρες κηλίδες σε όλο το σώμα οι οποίες μύριζαν απαίσια.
Ο ασθενής πέθαινε με αφόρητους πόνους, σε χρονικό διάστημα
μιας εβδομάδος, από την εκδήλωση της ασθένειας.
Μετάδοση της ασθένειας
Η βουβωνική πανώλη διαδόθηκε από τους ψύλλους που «ζούσαν»
σε ποντίκια τα οποία είχαν προσβληθεί από την νόσο και κυρίως αρουραίους
που υπήρχαν εν αφθονία στα εμπορικά πλοία.
Η πνευμονική πανώλη μπορούσε να μεταδοθεί με ένα απλό φτάρνισμα
και να εξαπλωθεί από άτομο σε άτομο με τρομακτική ταχύτητα.
Η σηψαιμική πανώλη μεταδιδόταν μέσω της επαφής με ανοιχτές πληγές.
Με αυτούς τους τρόπους ο Μαύρος θάνατος μέσω των εμπορικών δρόμων
εξαπλώθηκε από την Ασία στην Ιταλία και από εκεί σε όλη την Ευρώπη.
Απώλειες
Εκτιμάται ότι περίπου το 1/3 του πληθυσμού της Ευρώπης,
ήτοι 20 εκατομμύρια άνθρωποι έχασαν την ζωή τους λόγω του Μαύρου Θανάτου.
Πολλές πόλεις έχασαν περισσότερο από το 40% των κατοίκων τους,
το Παρίσι έχασε το 50% και η Βενετία, η Βρέμη και το Αμβούργο,
υπολογίζεται ότι έχασαν τουλάχιστον το 60% του πληθυσμού.
Η επιδημία εκτιμάται ότι εξόντωσε 25 εκατομμύρια ανθρώπους
στην Κίνα και την Ινδία πριν πλήξει την Ευρώπη.
Στο αποκορύφωμα της επιδημίας, στην Βενετία και Πίζα
πέθαιναν 500 άτομα ημερησίως.
Στο Παρίσι πέθαιναν 800 άνθρωποι ημερησίως και μέχρι το τέλος (1349)
είχαν χάσει την ζωή τους περισσότεροι από 100 χιλιάδες άνθρωποι.
Στην Αβινιόν (έδρα του Παπισμού τον 14ο αιώνα) έχασε την ζωή του
το 50% του πληθυσμού, μεγάλο ποσοστό κληρικών και το 1/3 των καρδιναλίων.
Η Φλωρεντία έχασε το 1/3 του πληθυσμού στους πρώτους 6 μήνες
και το 45% – 75% στους 12 μήνες.
Το Μιλάνο υπέστη γενικά μικρές απώλειες και αυτό οφείλεται
στα δραστικά μέτρα που έλαβε ο Αρχιεπίσκοπος Βισκόντι ο οποίος
κατέστρεψε ολοσχερώς τα σπίτια στα οποία
εμφανίσθηκε αρχικά η επιδημία.
Δεισιδαιμονίες
Η πλέον διαδεδομένη δεισιδαιμονία των ανθρώπων της εποχής,
ήταν ότι ο Θεός τιμωρεί την ανθρωπότητα για τις αμαρτίες της.
Υπήρχαν επίσης και εκείνοι που απέδιδαν την ασθένεια
σε υπερφυσικά πλάσματα, όπως «σκυλιά – δαίμονες»
ή όπως στη Σκανδιναβία που είχαν
αποδώσει την επιδημία στον θηλυκό δαίμονα
«Pest Maiden (κόρη του λοιμού)».
Ορισμένοι κατηγόρησαν τους Εβραίους ότι δηλητηρίασαν
τα πηγάδια, με αποτέλεσμα να αρχίσουν τρομερές διώξεις
που ακόμα και ο Παπισμός δυσκολευόταν να εμποδίσει.
Οι μελετητές επιχείρησαν μια πιο επιστημονική προσέγγιση,
αλλά και αυτοί παραπλανήθηκαν, καθότι εκείνη την εποχή
δεν είχε εφευρεθεί το μικροσκόπιο.
Το Πανεπιστήμιο του Παρισιού πραγματοποίησε μια έρευνα, η οποία τελικά
απέδωσε την επιδημία σε συνδυασμό σεισμικών και αστρολογικών δυνάμεων.
Οι κυριότερες αντιδράσεις ήταν φόβος και υστερία.
Άνθρωποι σε κατάσταση πανικού εγκατέλειπαν τις πόλεις
και τις οικογένειές τους και οι όποιες ευγενείς πράξεις αλτρουισμού
από γιατρούς και ιερείς επισκιάστηκαν από εκείνους
που υπό το κράτος του φόβου αρνήθηκαν να θεραπεύσουν τους ασθενείς
ή να δώσουν την τελευταία μετάληψη στα θύματα της πανούκλας.
Οι περισσότεροι όντας πεπεισμένοι ότι πλησιάζει το τέλος επιδόθηκαν
σε πράξεις άκρατης ακολασίας, άλλοι προσεύχονταν για την σωτηρία
και ορισμένοι αιρετικοί
(Flagellants…………ακραία αίρεση της Καθολικής εκκλησίας
η οποία υποστηρίζει ως τρόπο μετάνοιας το μαστίγωμα του σώματος)
παρήλαυναν στους δρόμους αυτομαστιγώμενοι προκειμένου
να αποδείξουν την μετάνοια για τις αμαρτίες τους.
Επιπτώσεις
Οι επιπτώσεις της επιδημίας ήσαν πολύ σοβαρές
σε κοινωνικό – οικονομικό και θρησκευτικό επίπεδο:
– Το ποσοστό των γάμων αυξήθηκε κατακόρυφα λόγω του ότι
οι άνδρες παντρεύονταν πλούσιες ορφανές και χήρες γυναίκες.
– Ο αριθμός των γεννήσεων αυξήθηκε αν και οι συνεχείς υποτροπές
της πανούκλας διατηρούσαν τα επίπεδα του πληθυσμού χαμηλά.
– Υπήρξε κατακόρυφη αύξηση της βίας και της εγκληματικότητας.
– Η υπερβολική σπατάλη είχε ως αποτέλεσμα την έλλειψη βασικών αγαθών
και την έκρηξη του πληθωρισμού.
– Η έλλειψη εργατών εκτόξευσε τις τιμές στα ύψη.
– Η Εκκλησία είχε πολλές απώλειες, αλλά ταυτόχρονα πλούτισε
μέσω των κληροδοτημάτων και των αυξημένων χρεώσεων
για υπηρεσίες, όπως η ομαδική ταφή των νεκρών.
– Ιερείς χαμηλής μόρφωσης στελέχωναν θέσεις εργασίας υψηλού επιπέδου
λόγω θανάτου, με υψηλές αμοιβές.
Γενικά η αποτυχία του κλήρου, να βοηθήσει τους αναξιοπαθούντες
κατά τη διάρκεια της πανούκλας, σε συνδυασμό με τον προφανή πλούτο
και την ανικανότητα ορισμένων ιερέων,
προκάλεσε δυσαρέσκεια μεταξύ των ανθρώπων.
– Τα χωριά εγκαταλείφθηκαν από τους λίγους εναπομείναντες κατοίκους
οι οποίοι αναζήτησαν απασχόληση σε πόλεις ή σε τόπους
που είχαν παραμείνει παραγωγικοί.
Τα χωράφια μετατράπηκαν σε βοσκότοποι και οι ιδιοκτήτες αναγκάσθηκαν
να επιτρέψουν την δωρεάν εργασία στις ιδιοκτησίες τους, προκειμένου
να τις περισώσουν από την εγκατάλειψη και παραγωγική απαξίωση.
– Πραγματοποιήθηκαν περιορισμένης έκτασης ανακατατάξεις
σε πολλά επίπεδα της κοινωνίας.
Χαμηλόβαθμοι ιππότες έγιναν ισχυρότεροι και υψηλόβαθμοι Ιππότες
απέκτησαν εκτάσεις γης από ευγενείς τους οποίους υπηρετούσαν.
Η εκκλησία διεκδίκησε την μερίδα του λέοντος από τα εγκαταλειφθέντα
περιουσιακά στοιχεία, ενώ την ίδια στιγμή οι φτωχοί μεταφέρονταν
σε άδεια σπίτια, χρησιμοποιώντας τα αντικείμενα της προηγούμενης
οικογένειας που ήταν πλέον νεκρή, κοιμόντουσαν στα κρεβάτια τους,
έτρωγαν με τα σκεύη τους και φορούσαν τα ρούχα τους.
Σε ορισμένους τομείς πρωτόγονοι νόμοι αναβίωσαν σε μια προσπάθεια
να συγκρατήσουν τους ανθρώπους από ακραίες συμπεριφορές.
– Όσο γι’ αυτούς που υπέθεσαν ότι η επιδημία θα επιδρούσε θετικά
στον χαρακτήρα όσων επέζησαν, συνέβη το αντίθετο.
Εγκλήματα όπως βανδαλισμοί, απάτη, πορνεία και μια σειρά άλλων
αξιόποινων πράξεων αυξήθηκε δραματικά.
Άστεγοι λεηλάτησαν τα πάντα, κυρίως σε μεγαλουπόλεις,
η βία ήταν ανεξέλεγκτη και γενικά πολλοί άνθρωποι από αντίδραση
στην πρόσφατη φρίκη που βίωσαν,
συμπεριφέρονταν περισσότερο ανεξέλεγκτα από ποτέ.
Η επιμονή της πανούκλας και οι φρικαλεότητες που προκάλεσε
είχαν μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην σωματική και ψυχική υγεία
των ανθρώπων της εποχής αλλά και κατά την διάρκεια του Ύστερου Μεσαίωνα.
Όμως η επιδημία είχε και θετικές επιπτώσεις:
Αυξήθηκε η αξία του εργατικού δυναμικού, καθότι η ελάττωση του πληθυσμού
αύξησε την ζήτηση του εργατικού δυναμικού με αποτέλεσμα μέχρι το τέλος
του 1350 οι μισθοί στην Αγγλία να διπλασιαστούν.
Εξαφανίσθηκε το φαινόμενο των δουλοπάροικων στην Δύση.
Είναι χαρακτηριστικό ότι το εν λόγω φαινόμενο εμφανίσθηκε έντονα
στην Ανατολική Ευρώπη και ειδικά στις περιοχές
που δεν επλήγησαν από την πανούκλα.
Αναπτύχθηκε η βιομηχανία καθώς οι πόλεις κατοικήθηκαν πιο γρήγορα
από τις αγροτικές κοινότητες.
Τέθηκαν οι βάσεις της σύγχρονης Ιατρικής – φαρμακευτικής.
Βιβλιογραφία:
Norman F. Cantor «In the Wake of the Plague:
The Black Death and the World It Made» (2001)
Samuel K. Cohn «The Black Death Transformed:
Disease and Culture in Early Renaissance Europe» (2002)
Philip Ziegler «The Black Death» (1998)
Πηγή: Χείλων
Αρχική Φωτογραφία: Ο Θρίαμβος του Θανάτου (1562),
έργο του Pieter Bruegel the Elder από το άρθρο The Biology of the Plague
που αναρτήθηκε στις 06 Οκτωβρίου 2015 στην ιστοσελίδα του Quanta Magazine.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου