Ποτέ άλλοτε στην ιστορία της ανθρωπότητας
η παροιμιώδης ρήση του Κυνικού φιλοσόφου
Διογένη, "Άνθρωπον Ζητώ", δεν ήταν
τόσο επίκαιρη όσο σήμερα.
Σαν το Διογένη όλοι εμείς οι “Άνθρωποι” κρατώντας το δικό μας φανάρι, ψάχνουμε
για Άνθρωπο με όλη τη σημασία της λέξης – Άνθρωπο με ανθρωπιά, με κοινό νου,
με ΛΟΓΙΚΗ με χαρακτήρα, με ηθικές αρχές και αξίες, με υψηλούς στόχους
και ιδανικά, με αυτοσεβασμό και φιλότιμο.
Το θλιβερό, βέβαια, είναι ότι οι περισσότεροι από μας (ευτυχώς όχι όλοι)
δε μπήκαμε ποτέ στον κόπο να ψάξουμε πρώτα για τον Άνθρωπο μέσα μας, άλλα
έχουμε αφήσει ανεξέλεγκτο το κοινό ανθρωπάκι και καταδυναστεύει την ζωή μας.
Κάνατε κάποτε ειλικρινά και θαρραλέα την αυτοκριτική σας – βρήκατε το χρόνο
ή τη διάθεση για κάτι τέτοιο. Είχατε την πρόθεση ή την διάθεση έστω
ν’ ανακαλύψετε τα δικά σας ελαττώματα και ν’ αναδείξετε τις δικές σας αρετές·
κι αν το κάνατε, ήταν συνήθως εντελώς περιστασιακά κι επιπόλαια και γι’ αυτό
ίσως δεν δικαιούσθε να κρίνετε τους άλλους, που το έχουν κάνει
ή το κάνουν καθημερινά. Σε κάθε περίπτωση, στη σημερινή αποπνικτική
ατμόσφαιρα της χυδαιότητας, της αδικίας, της βίας και του συβαριτισμού,
έχω τη γνώμη ότι θα ήταν χρήσιμο να ρίξουμε (όλοι μας ) λίγο φως μέσα μας
και γύρω μας με το φανάρι του Διογένη, δηλαδή με τη φιλοσοφία του,
μ’ άλλα λόγια να μελετήσουμε και αν ΕΦΑΡΜΟΣΟΥΜΕ, την σκοπίμως
ξεχασμένη και επιπόλαια παρεξηγημένη Κυνική Φιλοσοφία.
Ο Κυνισµός, σαν φιλοσοφία, γεννήθηκε στην Αρχαία Ελλάδα, από αντίδραση
προς τον παραλογισμό του κατεστημένου Δημοκρατικού Πολιτεύματος.
Οι Κυνικοί φιλόσοφοι κατηγορήθηκαν ότι αποστρέφονταν προκλητικά
τον πολιτισμό της εποχής τους. H αλήθεια, όμως, είναι ότι δεν αποστρέφονταν
τον πολιτισμό καθεαυτό αλλά είχαν αντίρρηση προς τις παρενέργειές του.
Ο Κυνικός φιλόσοφος έβλεπε την κοινωνία περίπου σαν ένα τεράστιο
τρελοκομείο, ή θέατρο, όπου καθημερινά δίνονταν ανόητες παραστάσεις
που δε σήμαιναν τίποτα και δεν πετύχαιναν κανένα στόχο, αλλά απλά
προκαλούσαν περισσότερη σύγχυση και ζαλάδα στους ανθρώπους.
Αντιστεκόμενος σθεναρά σ’ αυτού του είδους τον πολιτισμό της κυριαρχίας
των παράλογων πάνω στους συνετούς και των ισχυρών πάνω στους αδύνατους,
ο Διογένης ύψωσε τη φωνή του στον Αλέξανδρο, λέγοντάς του,
“Μη μου κρύβεις τον ήλιο”!
Η αλληγορική ή και κυριολεκτική, αυτή φράση του Κυνικού Διογένη,
μας αφορά και σήμερα. Είναι πολλοί εκείνοι που μας κλέβουν το χαμόγελο
και μας κρύβουν τον “ήλιο” Είναι πολλοί οι εξουσιαστές που κινούνται
μηχανικά κυνηγώντας τις κενές αυταπάτες του πλούτου, της δύναμης
και της φήμης, συντρίβοντας ανελέητα όσους σταθούν εμπόδιο στο δρόμο τους.
“Μη μας κρύβετε τον ήλιο” βοούν, ψιθυριστά ή φωναχτά, όσοι καταφέρνουν,
μέσα στη γενική έκπτωση αρχών και αξιών της σημερινής κουλτούρας
της κατανάλωσης, και παρά τις θολές και διαστρεβλωμένες εικόνες
της πραγματικότητας, να διατηρούν ίχνη κοινής λογικής και καθαρής
συνείδησης, ελπίζοντας ακόμη σε κάτι καλύτερο.
Στη θλιβερή εικόνα της αρχαίας κοινωνίας οι Κυνικοί φιλόσοφοι είχαν
αντιδράσει δυναμικά, ίσως κάποιοι απ’ αυτούς, ενίοτε και με ακραίο τρόπο,
σε μια απεγνωσμένη προσπάθεια να κλονίσουν τα βάθρα εκείνων
που τους έκρυβαν τον “ήλιο”.
Επαναστάτησαν ειρηνικά εναντίον των κακών συνεπειών του πολιτισμού
της εποχής και μας στέλνουν ένα ηχηρό διαχρονικό μήνυμα να προσπαθήσουμε
να κάνουμε κι εμείς το ίδιο σήμερα.
Θα βρεθούν κάποτε κάποιοι ανάμεσά μας, έστω και λίγοι, ν’ απαιτήσουν
σθεναρά απ’ όλους εκείνους που μας κρύβουν τον ήλιο της ελπίδας να κάνουν
στην άκρη, μπας και ξημερώσουν πιο φωτεινές μέρες για όλους μας;
Αυτό είναι το ζητούμενο – “ίσως μόνο για τους ρομαντικούς
και τους αιθεροβάμονες”, θ’ αντιτείνουν οι ρεαλιστές και οι απαισιόδοξοι.
Ας ξαναρίξουμε μια ματιά, στις βασικές αρχές της Κυνικής φιλοσοφίας
μέσα από τις σελίδες του σύντομου αλλά περιεκτικού τούτου πονήματος
κι ας δούμε τι θετικό και πρακτικό μπορούμε ν’ αντλήσουμε
που θα συντελούσε στο να φωτίσει τη ζωή μας.
Στο κάτω-κάτω, αν είναι δύσκολο ν’ αλλάξει η κοινωνία, στο χέρι μας είναι,
αν το θελήσουμε, ν’ αλλάξουμε τον εαυτό μας και το βαθμό
που μας επηρεάζουν τα κακώς κείμενα γύρω μας.
Κατά τους Κυνικούς, η αρετή δεν απαιτούσε πολλές γνώσεις
Το να σπούδαζε κανείς μαθηματικά, μουσική ή φιλολογία δεν του εξασφάλιζαν
την ευτυχία.
Ακόμη και στη φιλοσοφία, το μόνο που είχε αξία γι αυτούς ήταν η ηθική.
Οι συνηθισμένες απολαύσεις της ζωής ήταν για τους Κυνικούς όχι απλά αμελητέες
αλλά και επιζήμιες στο βαθμό που παρεμπόδιζαν την ελεύθερη λειτουργία
της Θ Ε Λ Η Σ Η Σ. Θεωρούσαν πως ο πλούτος, η δημοτικότητα και η δύναμη
τείνουν να εκθρονίσουν την αυθεντία της λογικής και να διαστρεβλώσουν
την ψυχή ώστε να στραφεί από το φυσικό προς το αφύσικο και κίβδηλο.
Ο άνθρωπος υπάρχει για τον εαυτό του και μόνο μέσα στον εαυτό του,
και ο ύψιστος σκοπός του είναι πρέπει να είναι η αρετή μέσω της αυτογνωσίας
και της αυτοπραγμάτωσης, πάντα σε συμμόρφωση με τις υπαγορεύσεις
της λογικής και μακριά από τις ανούσιες συμβατικότητες
της κοινωνίας και του κράτους.
Για την επίτευξη αυτού του σκοπού, η ανυποληψία και η φτώχεια θεωρούνταν
πλεονεκτήματα, επειδή στρέφουν τον άνθρωπο στον εαυτό του, αυξάνοντας
την αυτοκυριαρχία του και εξαγνίζοντας τη διανόησή του
από την εσωτερική σκουριά.
Ο καλός άνθρωπος είναι ο σοφός άνθρωπος – αυτός που δεν επιθυμεί τίποτα,
όπως οι θεοί, δηλαδή ο αυτάρκης.
Η ίδια η ουσία της Κυνικής φιλοσοφίας ήταν η άρνηση
των ευεργετημάτων της κοινωνικής αβροφροσύνης
Μέσα σε μια κοινωνία ντυμένη σε συσσωρευμένη προσποίηση
μιας εξελιγμένης συμβατικότητας, η επιστροφή στο φυσικό
ήταν αδύνατο να γίνει χωρίς ισχυρό σοκ των εγγενών ευαισθησιών
των μελών του Κυνικού κινήματος.
Ήταν λοιπόν αναμενόμενο, οι θεμελιωτές του Κυνικού φιλοσοφικού συστήματος
να κριτικάρονται αυστηρά και να ταπεινώνονται από τους συνανθρώπους τους.
Σαν αντίδραση στην περιφρόνηση, οι Κυνικοί
επεδείκνυαν μια επηρμένη ανωτερότητα.
Παρά ταύτα, θα ήταν άδικο και παράλογο οι εκκεντρικότητες των ολίγων
να εκλαμβάνονται ως τα κύρια χαρακτηριστικά της Κυνικής φιλοσοφίας
ή ακόμη χειρότερο, σαν καταδίκη των απόψεων των Κυνικών.
Απ΄ό,τι μπορούμε να γνωρίζουμε, οι Κυνικοί δεν ανέπτυξαν
μεταφυσικές θεωρίες, επιστημολογία ή φιλοσοφία της γλώσσας.
Μάλιστα, έχει αναφερθεί πως ο Διογένης είχε ειρωνευτεί τον Πλάτωνα
για την έρευνά του σ΄αυτούς τους τομείς.
Αλλά ακόμη και σχετικά με την ηθικολογία, οι Κυνικοί
δεν ήταν συστηματικοί φιλόσοφοι.
Με άλλα λόγια, δεν στήριζαν τις περί ηθικής θέσεις τους σε επιχειρήματα.
Για να κερδίσουν οπαδούς, χρησιμοποιούσαν έξυπνους έως σαρκαστικούς
υπαινιγμούς, πικρόχολες ή και υβριστικές αποστροφές, έως και σάτιρα,
παρά επιχειρήματα. Οι Κυνικοί πίστευαν στην ιδέα της απόλυτης ελευθερίας
για κάθε ανθρώπινο ον και δεν ένιωθαν υποχρέωση να συμμορφώνονται
με τους κανόνες που θέσπιζε η εξουσία.
Μια από τις αιτίες της αποξένωσής τους από την κοινωνία ήταν ότι θεωρούσαν
τους εαυτούς των πολίτες του κόσμου, μέλη μιας παγκόσμιας κοινότητας
κι όχι ενός έθνους ή μιας πόλης.
Από την άποψη της ιστορίας των ιδεών, ο Κυνισμός σαν πρακτικό-φιλοσοφικό
κίνημα άρχισε με τους Σοφιστές.
Το μεγαλύτερο μέρος της θεωρητικής ώθησης και της ιδεολογικής του ουσίας
προήλθε από τη Σοφιστική θεωρία της γνώσης, τη ριζοσπαστική αντίθεση
προς την κοινωνία και τις συμβατικότητες της μέσω της υιοθέτησης
του φυσικού νόμου και μια κάποια εγωπάθεια.
Από την παιδαγωγική των Σοφιστών προήλθε επίσης το ενδιαφέρον
για πρακτικά ηθικά ερωτήματα και εκπαιδευτικά προβλήματα.
Επιβεβαιώνεται πως οι Κυνικοί θεωρούσαν την Α Ρ Ε Τ Η, ως το μόνο αγαθό,
όχι απλά το ύψιστο αγαθό όπως λανθασμένα έλεγε ο Σωκράτης
Γι΄αυτούς Αρετή σήμαινε αυτάρκεια, καταστολή των επιθυμιών
και περιορισμό των αναγκών.
Αρέσκονταν, μάλιστα, να επιδεικνύουν τη φτώχεια τους, την αντίθεσή τους
προς τις απολαύσεις και την αδιαφορία τους προς τη συμβατικότητα,
κερδίζοντας έτσι τη φήμη φανατικών αντικομφορμιστών.
Η φιλοσοφία των Κυνικών, επηρέασε τους Στωικούς με τους οποίους
είχε κάποιους κοινούς φιλοσοφικούς στόχους.
Οι κυριότεροι Κυνικοί φιλόσοφοι μετά τον Αντισθένη ήταν ο Διογένης
της Σινώπης και ο μαθητής του ο Κράτης.
Σ’ αυτούς αναφέρεται και ο Ρωμαίος Αυτοκράτωρ-φιλόσοφος Μάρκος Αυρήλιος
στο περίφημο έργο του, «Τα εις Εαυτόν» πράγμα που σημαίνει ότι γνώριζε
και είχε ο ίδιος επηρεαστεί από τον Κυνισμό.
Αξίζει να σημειωθεί ότι το έργο αυτό το έγραψε απ’ ευθείας στην Ελληνική.
Οι διάφοροι Κυνικοί που ακολούθησαν μετά από τους τρεις αυτούς
διάσημους Κυνικούς, απλά συνέχισαν κάποιες παραδόσεις, απλοποίησαν
τον τρόπο ζωής τους, και διατήρησαν κάποιες Κυνικές αρχές που παρέλαβαν
από τα αρχικά στάδια του κινήματος, αρχές που χάραξαν οι προαναφερθέντες
τρεις μεγάλοι του Κυνισμού.
Όμως, επειδή, όπως προείπαμε, οι Κυνικοί δεν οργάνωσαν ποτέ μια επίσημη Σχολή
με αυστηρά καθορισμένη φιλοσοφία, παρουσιάστηκαν και αξιοσημείωτες
διαφορές μεταξύ των μαθητών του Διογένη, οι οποίοι υιοθετούσαν
επιλεκτικά μόνο όποιες ιδέες τους άρεσαν.
Έτσι συναντάμε πρόσωπα με εντελώς διαφορετικό ταμπεραμέντο
και εμφάνιση να αναφέρονται ως Κυνικοί, ενώ τάσεις εγγενείς
στον αρχέγονο Κυνισμό διαπιστώνεται να έχουν κάποτε οδηγήσει
σε εντελώς διαφορετικά συμπεράσματα.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι πολλά άτομα πήραν βακτηρία και σακίδιο
και φαντάζονταν ότι αυτό από μόνο του τους έκανε μαθητές του Διογένη.
Πάντως πρέπει να διευκρινιστεί πως από την μαρτυρία των κειμένων
προκύπτει ότι κατά την περίοδο αυτή δεν υπήρξαν τόσοι πολλοί τσαρλατάνοι
που να σχετίζονταν με τον Κυνισμό όσοι εμφανίστηκαν αργότερα
στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.
Εξάλλου, η ιδέα του Κυνισμού προσέλκυσε από καιρού εις καιρόν φιλοσόφους
σχολών που ενδιαφέρονταν ιδιαίτερα να τονίσουν το χάος που χωρίζει
το Σοφό Άνθρωπο από εκείνο που είναι ο κανόνας για το λαό.
Βιβλιογραφία
“ΑΝΘΡΩΠΟΝ ΖΗΤΩ Αρχές της Κυνικής Φιλοσοφίας”
“Διογένης της Σινώπης, ο Κυνικός Φιλόσοφος”
“Έλληνες Κυνικοί”
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου