Μέσα από τους δαιδαλώδεις διαδρόμους της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας
συχνά αναδύονται, θα λέγε κανείς, παρουσίες αινιγματικές, όπως για παράδειγμα
εκείνη του Μινώταυρου, οι οποίες δεν συνάδουν με την αισθητική
των αρχαίων Ελλήνων και ξινίζουν κάθε μελετητή, προκαλώντας παράλληλα
πολλά ερωτήματα για την υπόσταση και την καταγωγή τους.
Μια από τις αινιγματικές παρουσίες του αρχαίου ελληνικού μύθου είναι εκείνη
των Κενταύρων, των ανθρώπων αλόγων, που φέρονται να κατοικούσαν
κυρίως στο Πήλιο της Μαγνησίας.
Μισοί άνθρωποι μισοί άλογα,
δεν εξοβελίσθηκαν σε σκοτεινά υπόγεια, όπως ο άνθρωπος ταύρος της Κρήτης,
αλλά συχνά απέκτησαν ιδιάζουσα θέση ανάμεσα στους αρχαίους Έλληνες
ημίθεους και ήρωες, αναλαμβάνοντας ακόμα και αυτό τον ρόλο
του παιδαγωγού τους, όπως ο Κένταυρος Χείρων.
H αρχαία ελληνική μυθολογία διακρίνεται για την ιδιαίτερη τάση της
προς τον ανθρωπομορφισμό, καθώς και για την υπερανεπτυγμένη αίσθηση
του μέτρου και της αρμονίας, η οποία την διακρίνει, όπως εξάλλου
και ολόκληρη την ελληνική σκέψη και αισθητική.
Ωστόσο, ανάμεσα στις ανθρωπόμορφες εικόνες των ολύμπιων θεών,
των ημίθεων και των ηρώων, των οποίων η εμφάνιση αγγίζει την τελειότητα,
αναφαίνονται και κάποιες αλλόκοτες μορφές, που αποτελούνται από συνθέσεις
μελών του ανθρώπινου, κατά βάση, σώματος
και άλλων εκπροσώπων του ζωικού βασιλείου.
Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελούν οι Κένταυροι, σε κάποιους
από τους οποίους μάλιστα, όπως ο Χειρών, η ελληνική μυθολογία
επιφύλαξε εξέχοντα ρόλο.
Τι ήταν, άραγε, αυτά τα περίεργα πλάσματα, τα μισά άνθρωποι μισά άλογα,
που έγιναν δεκτά με τόση φυσικότητα από τον λάτρη του κάλλους
και της αρμονίας αρχαίο Έλληνα;
Ήταν απλώς δημιουργήματα της φαντασίας ή είχαν και κάποια ιστορική
παρουσία σε μια δεδομένη στιγμή;
Από πού προέρχονταν και ποια ήταν η αληθινή τους φύση;
Μήπως επρόκειτο για αμιγώς συμβολικές μορφές, και αν ναι, τότε τι συμβόλιζαν;
Οι απόψεις για τους Κενταύρους, για το αν υπήρξαν πράγματι κάποια στιγμή
στο ιστορικό προσκήνιο, καθώς και για την πραγματική φύση
και καταγωγή τους ποικίλλουν.
Αφού εξετάσουμε αναλυτικά τις μαρτυρίες που μας παρέχει η μυθολογία
για την παρουσία τους, θα δούμε στη συνέχεια πώς τέτοια περίεργα
πλάσματα κατάφεραν να διεισδύσουν στην ελληνική μυθολογία.
Σύμφωνα με τη μυθολογία, οι Κένταυροι ήταν μια φυλή «τερατωδών»
υπάρξεων, οι οποίες είχαν ανθρώπινο κεφάλι, κορμό και χέρια, ενώ
από τη μέση και κάτω είχαν αλογίσιο σώμα.
Κατοικούσαν κυρίως στα δάση του ό ρους Πηλίου της Μαγνησίας,
στην αρχαία Θεσσαλία, όπου ζούσαν σε σχεδόν άγρια κατάσταση.
Φημολογείται ότι κατάγονταν από τον Ιξίονα, γιο του Φλεγύα,
βασιλιά των Λαπίθων.
Ο μύθος λέει πως εκείνος δίνοντας δείγματα του κακού χαρακτήρα του
είχε δολοφονήσει με δόλο τους γονείς της συζύγου του.
Κατόπιν προσέφυγε στον Δία, ο οποίος και δέχθηκε να τον εξαγνίσει
από το μίασμα των φόνων που τον βάρυνε.
Ο βασιλιάς των θεών, μάλιστα, τον συμπάθησε τόσο, ώστε τον κάλεσε
σε θεϊκό γεύμα στον Όλυμπο, όπου ο Ιξίων μέθυσε και, παραγνωρίζοντας
τη θεϊκή τιμή όταν, θέλησε να αποπλανήσει την Ήρα
και να συνευρεθεί μαζί της.
Υπέθετε ότι και αυτή θα συναινούσε στις ορέξεις του και ότι
θα εκμεταλλευόταν δεόντως την ευκαιρία προκειμένου να εκδικηθεί
τον Δία για τις συχνές απιστίες του.
Ο Ζευς, όμως, μαντεύοντας τις προθέσεις του Ιξίονα, έδωσε σε ένα σύννεφο
τη μορφή της συζύγου του και ο Ιξίων, υπερβολικά μεθυσμένος,
δεν κατάλαβε την απάτη με αποτέλεσμα να συνευρεθεί με το σύννεφο Ήρα.
Ο Δίας τον συνέλαβε επ' αυτοφώρω και τότε πρόσταξε τον Ερμή
να τον μαστιγώσει ανηλεώς έως ότου εκείνος επαναλάβει τη φράση:
«Πρέπει να τιμάμε τους ευεργέτες μας».
Κατόπιν τον έδεσε σε έναν πύρινο τροχό που περιστρεφόταν αέναα στον ουρανό.
Η ψεύτικη Ήρα μετά τη συνεύρεση της με τον Ιξίονα
ονομάσθηκε Νεφέλη (σύννεφο) και γέννησε το απόβλητο παιδί αυτής της επαφής,
που ήταν ένα δίμορφο ον, το οποίο έλαβε το όνομα Κένταυρος.
Εκείνος μεγαλώνοντας συνευρέθηκε με τη σειρά του με τις φοράδες
της Μαγνησίας, με αποτέλεσμα να γεννηθούν οι αλογοκένταυροι,
με το τετράποδο, αλογίσιο σώμα από τη μέση
και κάτω και ανθρώπινο από τη μέση και πάνω.
Γνωστοί οι Κένταυροι έγιναν κυρίως από τη διαμάχη τους
με τους γειτονικούς τους Λαπίθες, με τους οποίους τους χώριζε μια βαθιά έχθρα,
μολονότι μυθολογικά είχαν την ίδια καταγωγή,
από τον προγονό τους Λαπίθη βασιλιά Ιξίονα.
Όταν ένας άλλος βασιλιάς των Λαπίθων, ο Πείριθος, τους κάλεσε στον γάμο του
με την Ιπποδάμεια, εκείνοι δεν μπόρεσαν να ελέγξουν τον εαυτό τους
και, αφού πρώτα μέθυσαν από το πολύ κρασί, που για πρώτη φορά
γεύονταν, ακολούθησαν το παράδειγμα του προγόνου τους Ιξίονα
και, προσβάλλοντας τον υψηλό τους οικοδεσπότη, προσπάθησαν
να ασελγήσουν στη νύφη του, καθώς και στα νεαρά αγόρια
που παρευρίσκονταν στον γάμο.
Περιγράφοντας αυτή τη συμπεριφορά τους ο μύθος αφ' ενός καταδεικνύει
πως ήταν γνήσιοι απόγονοι του Ιξίονα, αφού μιμούντο επακριβώς
τις πράξεις του και αφ' ετέρου αφήνει εντέχνως να διαφανεί η ημιάγρια
κατάσταση στην οποία ζούσαν οι Κένταυροι.
Σύμφωνα με τη μυθολογία, ακολούθησε μάχη μεταξύ Κενταύρων και Λαπίθων,
η οποία διήρκεσε μέχρι τη νύκτα και στο τέλος της οποίας οι Κένταυροι
νικήθηκαν κατά κράτος. Βοηθός των Λαπίθων σε αυτό τον πόλεμο στάθηκε
ο Αθηναίος βασιλιάς Θησέας, ο οποίος μετά την νικηφόρο για τον ίδιο
και τους συμμάχους του έκβαση της μάχης οδήγησε τους Κενταύρους
στη χώρα των Αιθίκων, μια περιοχή κοντά στο όρος Πίνδος, αναγκάζοντας τους
να εγκαταλείψουν το Πήλιο.
Εκείνοι όμως ανασυγκρότησαν γρήγορα τις δυνάμεις τους και εισέβαλαν
στην περιοχή των Λαπίθων, τους νίκησαν και τους κατέσφαξαν, αναγκάζοντας
όσους επέζησαν να εγκατασταθούν στη Φολόη της Ήλιδας, κοντά στον Μαλέα.
Το περιστατικό αυτό της κτηνώδους ασέλγειας που προαναφέραμε
δεν είναι το μόνο, αφού οι Κένταυροι στις σελίδες της ελληνικής μυθολογίας
φέρονται ως αναμεμιγμένοι σε ένα πλήθος αποπειρών βιασμού, όπως εκείνοι
της Αταλάντης ή της Δηιάνειρας από τον Κένταυρο Νέσσο.
Ο συγκεκριμένος Κένταυρος, σύμφωνα με τη μυθολογία, ήταν ο γιος του Ιξίονα.
Πολέμησε εναντίον του Ηρακλή στη Φολόη, αλλά γλύτωσε τον θάνατο.
Κάποια ημέρα συναντώντας ξανά τον ήρωα με τη σύζυγο του Δηιάνειρα
αποπειράθηκε να την δώσει, κατά τη συνήθεια των Κενταύρων.
Ακολούθησε αγώνας μεταξύ του Νέσσου και του ημίθεου, κατά τον οποίο
ο Κένταυρος πληγώθηκε θανάσιμα.
Πεθαίνοντας άφησε ένα φίλτρο στη Δηιάνειρα, λέγοντας της πως, εάν εμπότιζε
με αυτό τα ρούχα του Ηρακλή, εκείνος θα την αγαπούσε παράφορα.
Πιστεύοντας στα επιθανάτια λόγια του, η Δηιάνειρα έκανε ό,τι της είχε προτείνει
εκείνος με αποτέλεσμα να θανατώσει τον Ηρακλή, αφού το φίλτρο
στην πραγματικότητα ήταν δηλητήριο. Μετανοημένη για ό,τι είχε συμβεί,
αυτοκτόνησε και η ίδια. Η απόπειρα βιασμού του Κενταύρου Νέσσου
κατά της Δηιάνειρας θυμίζει τις ακόλαστες σκηνές στους γάμους του Πειρίθου,
τις οποίες προαναφέραμε και στις οποίες επενέβη ο Θησέας
(ο Αθηναίος Ηρακλής), για να σώσει την Ιπποδάμεια από την επίθεση
του Κενταύρου Ευρυτίωνα.
Σύμφωνα, λοιπόν, με τη μυθολογία, οι Κένταυροι σχετίζονται άμεσα
με τον θάνατο του ήρωα, όπως μόλις είδαμε, αλλά αναφέρονται και σε αρκετά
περιστατικά που έχουν σχέση με τον Ηρακλή και τους άθλους του.
Ο ημίθεος βρέθηκε αντιμέτωπος με αυτούς και τους κατατρόπωσε.
Χαρακτηριστική είναι η διήγηση με τον Κένταυρο Φόλο, ο οποίος διαβιούσε
στη Φολόη της Πελοποννήσου και ήταν γιος ενός Σειληνού και μιας νύμφης
που κατοικούσε σε δένδρο φλαμουριάς.
Όταν ο ήρωας πήγαινε να σκοτώσει τον Ερυμάνθιο κάπρο, ο Φόλος
τον φιλοξένησε στη σπηλιά του και του παρέθεσε γεύμα με ψητό κρέας,
ενώ ο ίδιος προτίμησε το ωμό.
Ο Φόλος με την προτροπή του ήοωα τόλμησε να ανοίξει και να γευθεί
το πιθάρι με το κρασί που φύλαγε στη σπηλιά του και το οποίο, σύμφωνα
με τον μύθο, αποτελούσε κοινή περιουσία όλων των Κενταύρων, την οποία
είχαν κληρονομήσει από τον Διόνυσο τέσσερις γενεές νωρίτερα.
Τότε όμως οι άλλοι Κένταυροι, που οσμίσθηκαν το κρασί, επέδραμαν
με τεράστιους βράχους, με κορμούς ελάτων, με δαυλούς και με τσεκούρια
εναντίον της σπηλιάς του Φόλου.
Ο Ηρακλής, υπερασπιζόμενος τον Κένταυρο που τον φιλοξενούσε, πολέμησε
τους επιδρομείς και τους αντιμετώπισε με έναν καταιγισμό από αναμμένα
κάρβουνα, τα οποία εκτόξευσε εναντίον τους.
Στην πρώτη μάχη σκοτώθηκαν οι Κένταυροι Άγχιος και Άγριος και τότε
η μυθική γιαγιά τους, η Νεφέλη, για να γλυτώσει τους υπόλοιπους, έριξε
μια δυνατή βροχή. Αποτέλεσμα ήταν να χαλαρώσει η χορδή στο τόξο του Ηρακλή
και να μην έχει ευστοχία και το έδαφος να γλιστρά τόσο,
ώστε ο ήρωας να μην έχει ευστάθεια.
Ο Ηρακλής, όμως, παρόλα αυτά κατάφερε να σκοτώσει και άλλους Κενταύρους,
μεταξύ των οποίων τον Ορείο και τον Υλαίο.
Τότε οι υπόλοιποι τράπηκαν σε φυγή και κατέφυγαν στον Μαλέα,
όπου βρισκόταν ο βασιλιάς τους, ο περίφημος Χειρών, διωγμένος από τους Λαπίθες.
Σε αυτή τη μάχη πληγώθηκε κατά λάθος από ένα βέλος του ημίθεου Ηρακλή
και ο ίδιος ο σοφός Κένταυρος Χειρών, για τον οποίο θα μιλήσουμε
εκτενέστερα στη συνέχεια.
Μετά από αυτή τους την ήττα οι Κένταυροι διασκορπίσθηκαν
σε διάφορα μέρη της Ελλάδας. Κάποιοι υπό την αρχηγία του Ευρυτρίωνα
μετέβη σαν στη Φολόη, άλλοι με τον Νέσσο στον ποταμό Εύηνο, κάποιοι άλλοι
έμειναν στα όρη του Μαλέα, ενώ ορισμένοι ταξίδευσαν στη Σικελία, όπου
τους εξολόθρευσαν οι Σειρήνες.
Η παρουσία των Κενταύρων στον Μαλέα
στηρίζεται στην τοπική παράδοση που προαναφέραμε και σύμφωνα με την οποία
εκεί γεννήθηκε ο Σειληνός, πατέρας του Κενταύρου Φόλου.
Κάποιοι άλλοι κατέφυγαν στην Ελευσίνα, όπου ο Ποσειδώνας τους έκρυψε
μέσα σε έναν μεγάλο βράχο. Η παρουσία τους στην Ελευσίνα, όπου ο Ποσειδώνας
τους έδωσε καταφύγιο κρύβοντας τους ουσιαστικά στο βουνό,
υποδηλώνεται και από το γεγονός ότι χορευτές με ξύλινα άλογα λάμβαναν μέρος
στην εορτή του ιερού γάμου στα Ελευσίνια μυστήρια αναπαριστώντας
με τελετουργικό τρόπο αυτό ακριβώς το μυθολογικό γεγονός.
Η διαμάχη μεταξύ Ηρακλή και Κενταύρων συνεχίσθηκε και ο ήρωας
σκότωσε μερικούς ακόμα, όπως τον Ομαδό από την Αρκαδία, που ήθελε
να βιάσει την Αλκυόνη, αδελφή του Ευρυσθέα.
Ο Κένταυρος Φόλος δεν είχε καλύτερη τύχη, αφού ασχολούμενος με την ταφή
των συγγενών του άρχισε να περιεργάζεται ένα από τα δηλητηριασμένα
βέλη του Ηρακλή, με αποτέλεσμα να τρυπηθεί κατά λάθος και να πεθάνει επιτόπου.
Μόνο τότε ο Ηρακλή διέκοψε την καταδίωξη των Κενταύρων και επέστρεψε
στη Φολόη για να θάψει τον Κένταυρο με μεγάλες τιμές.
Πηγή: Περιοδικό Crypto, τεύχος 1, άρθρο
«Κένταυροι, υπήρξαν πραγματικά;», Κωνσταντίνος Τσοπάνης,
Δρ. Ιστορίας και Φιλοσοφίας των Θρησκευμάτων, σσ. 24 - 31 & 34 - 37)
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
(1) Ρόμπερτ Γκρέιβς: Οι Ελληνικοί Μύθοι,
τ. Α΄-Δ΄, εκδ. Ρούγκας - Πλειάς, Αθήνα 1988.
(2) Κάρλ Κερένυ: Η Μυθολογία των Ελλήνων, εκδ. Εστίας, Αθήνα 1974.
(3) E. Tripp: The Meridian Handbook of Classical Mythology,
New American Library, New York 1970
Δείτε επίσης ΕΔΩ
Η "μαγεία" του Χείρωνα Κενταύρου και η θεραπευτική του ικανότητα.
Όπως κι εδώ
Πως ήταν στην πραγματικότητα οι Κένταυροι;
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου