Ιστορία: Οι ερμαϊκές στήλες «έδειχναν» τους δρόμους στην αρχαία Αθήνα.

Αγγελική Κώττη 

Μια ερμαϊκή στήλη που βρέθηκε πρόσφατα στο κέντρο της Αθήνας,

 επί της οδού Αιόλου στο ύψος της πλατείας Αγίας Ειρήνης, μας δίνει σήμερα

 την ευκαιρία να μιλήσουμε για τις «Ερμές». Ήταν ψηλές ορθογώνιες στήλες, 

στην κορυφή των οποίων δέσποζε προτομή από διάφορα σημαίνοντα πρόσωπα

 της Αρχαίας Ελλάδας και υιοθετήθηκαν κατά κόρον 

από τον Πεισιστρατίδη Ίππαρχο. 

Σύμφωνα με τον Παυσανία, κατά την Αρχαιότητα δεν ήταν τόσο τετραγωνισμένες 

αλλά είχαν τη μορφή πέτρας-οι λεγόμενοι Ερμαίοι λόφοι-πάνω στις οποίους

 τοποθετούσαν συμβολικές μορφές.

Οι ερμαϊκές στήλες είχαν λοιπόν προτομές αλλά και φαλλούς, κάτι που αποδίδεται

 σε κληροδότημα των Πελασγών, όπως σημειώνει ο Ησίοδος. 

Οι στήλες αυτές ήταν ιδιαίτερα δημοφιλείς από την αρχαιότητα μέχρι

 και τα ρωμαϊκά χρόνια και τοποθετούνταν τόσο σε σταυροδρόμια ως οδόσημα

 όσο και μπροστά από σπίτια φέροντας συνήθως

 χαραγμένα πάνω τους διάφορα γνωμικά. 

Ερμές συναντάμε ακόμα και στα γυμναστήρια, όπως στο Γυμνάσιο 

της Φιγαλείας και στο Γυμνάσιο της Αγοράς των Αθηνών.

Ειδικά κατά την κλασική περίοδο τα σύμβολα αυτά απέκτησαν τη μορφή 

του Ερμή, καθώς προτού καθιερωθεί ο «ξένος» θεός Διόνυσος αυτός που συνδεόταν 

με τη δύναμη ήταν ο Ερμής – και η μορφή του μαζί με τον ορθωμένο φαλλό,

 που εξακολούθησε να κοσμεί το κάτω μέρος της τετραγωνισμένης πλέον στήλης,

 ήταν άμεσα συνυφασμένη με τη δύναμη, την ερωτική ορμή και την καλή τύχη.

Εκτός από λειτουργική, είχαν και λατρευτική-συμβολική χρήση, γι’ αυτό

 και πολλές φορές απέθεταν στη βάση τους φρούτα, σύκα ή έκαναν μικρές θυσίες. 

Ως εκ τούτου η καταστροφή τους ήταν συνώνυμη με την κακή τύχη: όταν, 

για παράδειγμα, καταστράφηκαν παραμονή της εκστρατείας στη Σικελία

 όλες οι Ερμές που ήταν τοποθετημένες στην αγορά της Αθήνας, οι κάτοικοι

 της πόλης θεώρησαν σίγουρη την καταστροφή τους και γι’ αυτό έψαχναν

 εναγωνίως τον υπαίτιο. 

Οι Ερμοκοπίδες -δηλαδή αυτοί που έκοβαν τους ορθωμένους φαλλούς 

ή αποκεφάλιζαν τις ερμαϊκές στήλες- ήταν οι βάνδαλοι της εποχής 

και απόλυτοι καταστροφείς.

Οι Ερμοκοπίδες

Ο Θουκυδίδης αφηγείται το περιστατικό αναφέροντας πως τα ξημερώματα 

της 11ης Μαΐου του 415 π.Χ., όλες οι Ερμαϊκές Στήλες 

βρέθηκαν βανδαλισμένες – και συγκεκριμένα με κομμένες τις κεφαλές. 

Η μόνη που είχε μείνει άθικτη ήταν εκείνη που κοσμούσε την οικία 

του ρήτορα Ανδοκίδη, και γι’ αυτό 

θεωρήθηκε υπεύθυνος για τη δολιοφθορά, 

αφού ήταν γνωστό ότι ήταν αντίθετος με πολλές αποφάσεις 

της Εκκλησίας του Δήμου.

 Το συμβάν ήταν παραπάνω από τραγικό αφού συνέβη παραμονή της αναχώρησης

 του αθηναϊκού στόλου για τη Σικελία. Για να μην τα πολυλογούμε, τελικά 

ενοχοποιήθηκε ο Αλκιβιάδης, ο οποίος αν και ήταν έτοιμος να αποπλεύσει 

για τη Σικελία, μαθαίνοντας τα νέα ζήτησε ο ίδιος να δικαστεί ξέροντας ότι 

έχει τεράστια επιρροή στο πλήθος και ότι θα μπορούσε να γυρίσει

 την υπόθεση της κατηγορίας υπέρ του! Οι υπεύθυνοι, όμως, αρνήθηκαν 

γνωρίζοντας καλά τη δύναμή του.

Έφυγε, αλλά ύστερα τον ανακάλεσαν στην πατρίδα, στέλνοντας ειδικό πλοίο, 

τη «Σαλαμινία». Εκείνος, όμως, κατάφερε τελικά να δραπετεύσει 

καταφεύγοντας στην Πελοπόννησο, όπου στη συνέχεια συνεργάστηκε 

με τους Σπαρτιάτες, τους αιώνιους εχθρούς των Αθηναίων.

πηγη