Η εορτή των Θεοφανείων περικλείει και πολλές εκδηλώσεις που αποτελούν
διαιώνιση αρχαίων (ελληνικών) εθίμων.
Στην αντίληψη του Ελληνικού λαού τα Θεοφάνεια είναι «Μεγάλη γιορτή Θεότρομη».
Για μερικές μάλιστα περιφέρειες της Μακεδονίας (Δυτικής)
αποτελούν τη μεγαλύτερη γιορτή του έτους και κάθε καινούργιο ρούχο
το «πρωτοφορούν στα Φώτα για να φωτιστεί».
Αλλά και κατά τη δογματική η Βάπτιση του Χριστού συμβολίζει τη παλιγγενεσία
του ανθρώπου έχοντας έτσι μεγάλη σημασία, γι΄ αυτό και μέχρι το Δ΄ αιώνα
οι χριστιανοί γιόρταζαν Πρωτοχρονιά στη Βάπτιση του Χριστού στις 6 Ιανουαρίου.
Βασική τελετουργία των Θεοφανείων είναι ο «αγιασμός των υδάτων»
με τη κατάδυση του Σταυρού κατά μίμηση της Βάπτισης του Θεανθρώπου.
Στην ελληνική εθιμολογία όμως, ο εν λόγω Αγιασμός έχει και την έννοια
του καθαρμού, του εξαγνισμού των ανθρώπων καθώς και της απαλλαγής του
από την επήρεια των δαιμονίων.
Η τελευταία δε αυτή έννοια δεν είναι ασφαλώς αυστηρά χριστιανική,
αλλά έχει ρίζες στην αρχαία λατρεία.
Στα περισσότερα μέρη της Ελλάδας ο αγιασμός γίνεται για πρώτη φορά
(στις μέρες αυτές) τη παραμονή των Θεοφανείων που λέγεται «μικρός αγιασμός»
ή «Πρωτάγιαση» ή «Φώτιση».
Με τη πρωτάγιαση ο ιερέας γυρίζει όλα τα σπίτια και με το Σταυρό
και ένα κλωνί βασιλικό «αγιάζει» ή «φωτίζει» (ραντίζει) τους χώρους των σπιτιών.
Η πρωτάγιαση είναι και το αποτελεσματικό μέσο με το οποίο τρέπονται σε άγρια φυγή
οι καλικάντζαροι εκτός από το άναμμα μιας μεγάλης υπαίθριας φωτιάς.
Ο Μεγάλος όμως Αγιασμός γίνεται ανήμερα των Θεοφανείων εντός των Εκκλησιών
σε ειδική εξέδρα στολισμένη επί της οποίας φέρεται μέγα σκεύος γεμάτου ύδατος.
Στη συνέχεια γίνεται η κατάδυση του Σταυρού στη Θάλασσα
ή σε γειτονικό ποταμό ή λίμνη ή και στην ανάγκη σε δεξαμενή (όπως στην Αθήνα).
Η κατάδυση του Σταυρού, κατά τη λαϊκή πίστη δίνει στο νερό καθαρτικές
και εξυγιαντικές ικανότητες.
Οι κάτοικοι πολλών περιοχών μετά τη κατάδυση τρέχουν στις παραλίες της θάλασσας
ή στις όχθες ποταμών ή λιμνών και πλένουν τα αγροτικά τους εργαλεία
ακόμη και εικονίσματα.
Κατά τη κοινή λαϊκή δοξασία ακόμη και τα εικονίσματα
με το πέρασμα του χρόνου χάνουν την αρχική δύναμη και αξία τους
που την αποκτούν όμως εκ νέου από το αγιασμένο νερό.
Αυτή ακριβώς η διαδικασία δεν αποτελεί παρά μόνο ακριβώς πιστή επιβίωση
των αρχαίων δοξασιών.
Οι αρχαίοι π.χ. Αθηναίοι είχαν τη τελετή (διαδικασία)
των γνωστών «Πλυντηρίων»
όπως την αποκαλούσαν κατά την οποία μετέφεραν
«εν πομπή» στην ακτή του Φαλήρου
το άγαλμα της Αθηνάς.
Εκεί το έπλεναν με θαλασσινό νερό
για να το καθαρίσουν από ρίπους
και να ανανεωθούν οι ιερές δυνάμεις του αγάλματος.
Σήμερα οι γυναίκες πολλών περιοχών επαναλαμβάνουν αυτό το αρχαίο έθιμο
το πλύσιμο των εικόνων συνδυαζόμενο όμως και με άλλες πράξεις
της μεσαιωνικής και αρχαίας μαγείας.
Όπως στη Πλάκα της Μυτιλήνης που την ώρα που βουτούν οι βουτηχτάδες
να πιάσουν τον Σταυρό οι γυναίκες την ίδια στιγμή
«παίρνουν με μια κρατούνα (= νεροκολοκύθα) νερό από 40 κύματα
κι έπειτα με βαμβάκι που βουτούν σ΄ αυτό καθαρίζουν τα εικονίσματα
χωρίς να μιλούν σε όλη αυτή τη διαδικασία («άλαλο νερό») και στη συνέχεια
το νερό το ρίχνουν σε μέρος που δεν πατιέται (σε χωνευτήρι της εκκλησίας)».
Τα Καλλυντήρια και τα Πλυντήρια προήλθαν από το μύθο
του ότι ο Ήφαιστος ποθώντας τη Θεά Αθηνά και αφού της έφτιαξε όπλα
για τον Τρωικό πόλεμο, της επιτέθηκε ζητώντας ερωτικά ανταλλάγματα
για τον κόπο του.
Δεν έγινε κατορθωτό να τη βιάσει αλλά κατάφερε να εκσπερματίσει στο μηρό της.
Τότε η Αθηνά με ένα κομμάτι μαλλί σκούπισε το μηρό της και από τότε
η πρώτη ιέρεια της Αθήνας η Άγλαυρος ήταν επιφορτισμένη να πλένει
και να στολίζει το άγαλμα της θεάς Αθηνάς και τα ρούχα αυτής κάθε χρόνο.
Με το θάνατο, όμως, της Αγλαύρου η οποία αυτοκτόνησε λόγω του γεγονότος
ότι κάποιος όφειλε να θυσιαστεί για να εμποδιστεί ξένος στρατός να κυριεύσει
την Αθήνα, τα ρούχα της Θεάς είχαν μείνει άπλυτα για ένα χρόνο.
Έτσι τα Καλλυντήρια και τα Πλυντήρια τελούνταν προς ανάμνηση του γεγονότος,
και τόσο το ξόανο της Αθηνάς όσο και τα ρούχα που το έντυναν
έπρεπε να πλυθούν και να καθαριστούν.
Και οι δύο γιορτές είχαν ως σκοπό τον καθαρισμό
του ιερού και του ξόανου της θεάς.
Τα Πλυντήρια αφορούσαν στον καθαρισμό του αγάλματος και του ιερού
και της Αθηνάς και τα Καλλυντήρια στον καλλωπισμό του.
Κάποιοι μελετητές θεωρούν ότι τα Καλλυντήρια ήταν η προπαρασκευαστική
γιορτή του καθαρισμού του ιερού της Αθηνάς στην Ακρόπολη,
και ως τέτοια προηγείτο, τα δε Πλυντήρια
ήταν η τελετή του λουτρού του ξόανου της θεάς.
Κατ’ αρχάς καθαρίζονταν και εξαγνίζονταν ο ναός της Αθηνάς, στην Ακροπόλη
από τις παρθένες ιέρειες του ναού και οι οποίες ονομάζονταν
«λουτρίδες» και «πλυντρίδες», αλλά και μία ακόμη η οποία λεγόταν
«κατανίπτης», επιφορτισμένη ειδικά να επιμελείται του αγάλματος της θεάς.
Η προπαρασκευαστική αυτή εργασία αποτελούσε την εορτή των Καλλυντηρίων.
Έπειτα άρχιζε η μεγάλη ήμερα των Πλυντηρίων
όπου συμμετείχαν οι «Πραξιεργίδες», οι οποίες ήταν υπεύθυνες
να ετοιμάζουν το άγαλμα για το λουτρό, βγάζοντας από αυτό τα ενδύματα
και τα κοσμήματα του και καλύπτοντάς το με πέπλα.
Μετά το λουτρό το στόλιζαν και πάλι όπως και πριν ενώ άρχιζε η πομπή,
υπό την εποπτεία των «νομοφυλάκων» όπου το άγαλμα μεταφερόταν
προς τη θάλασσα του Φαλήρου, για να βαπτιστεί εντός της θάλασσας
πριν εμφανιστεί και πάλι στην Ακρόπολη
(δηλαδή: να γίνει η Θεοφάνεια: εμφάνιση της Θεάς Αθηνάς).
Οι εορτές προς τιμή της Θεάς Αθηνάς
"πλυντηρία & καλλυντηρία", και η Άγραυλος
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου