Η διατροφή των Αρχαίων Ελλήνων.

Η αρχέγονη ανάγκη για διατροφή είχε μετατραπεί

 σε κεντρικό γεγονός με κοινωνικές και άλλες 

προεκτάσεις στην Αρχαίο Ελλάδα.

Το ελαιόλαδο, το λαχανικό, τα φρούτα, τα καρυκεύματα, τα όσπρια

 και τα δημητριακό, τα κρέατα και βέβαια το ψάρι και το κρασί, όπως σήμερα

 και τότε αποτελούσαν τα  κυρίαρχα συστατικά της γαστρονομίας.

Το πρωινό

Το πρωινό, το οποίο ονομαζόταν συνήθως «άριστον», αποτελείτο από ψωμί, 

(«μάζα» από κριθάρι γιο το λαό, «άρτο» από σιτάρι γιο τους πλούσιους)

 βουτηγμένο σε ανέρωτο κρασί.

Συνηθισμένες πρωινές τροφές ήταν επίσης τα ξερά σύκα, τα αμύγδαλα, 

τα καρύδια και οι άλλοι ξηροί καρποί. 

Το πρωινό ρόφημα ήταν ο «κυκεών», ένα μείγμα κρασιού, τριμμένου τυριού 

και κριθάλευρου, το γάλο κυρίως κατσικίσιο, καθώς και ένα είδος υδρομελιού 

που το παρασκεύαζαν από χλιαρό νερό και μέλι.

Τα γεύματα

Συχνά, τα γεύματα ήσαν μόνο δύο. Το πρώτο απαρτιζόταν από ψάρια, όσπρια, 

ή πρόχειρα φαγητά όπως ψωμί, τυρί, ελιές, αυγά, ξηρούς καρπούς και φρούτα.

Το βραδινό, το οποίο αποτελούσε και το κύριο γεύμα, ήταν αυτό του συμποσίου

 και της φιλικής συντροφιάς διότι στους αρχαίους Έλληνες δεν άρεσε 

να τρώνε μόνοι τους, η γενικά αποδεκτή άποψη ήταν ότι το να τρώει

 κανείς μόνος του δε σημαίνει ότι γευματίζει αλλά ότι απλά γεμίζει το στομάχι του.

Το Ελαιόλαδο

Πολλά ευρήματα από ανασκαφές δείχνουν ότι η κατανάλωση του ελαιόλαδου 

ήταν ευρύτατα διαδεδομένη στην Αρχαία Ελλάδα.

Έτσι έχουν κατά καιρούς βρεθεί άφθονοι ελαιοπυρήνες, δείγμα κατανάλωσης ελιάς 

και λαδιού, καθώς και πολλοί οπό τους λεγόμενους ψευδόστομους αμφορείς

 οι οποίοι χρησίμευαν κυρίως για την αποθήκευση λαδιού.

Φημισμένο λάδι στην αρχαιότητα προερχόταν από τη Σάμο και την Ικαρία, 

ενώ η Αττική, σε αντίθεση με άλλα προϊόντα, ήταν όχι μόνο αυτάρκης

 αλλά και εξαγωγέας ελαιόλαδου και ελιών.

Το κρασί

Το κρασί ήταν ένα καθημερινό βασικό συστατικό στην διατροφή 

των Αρχαίων Ελλήνων, στην πραγματικότητα αποτελούσε μια οπό τις βασικές

 τροφές αφού ήταν μέρος του πρωινού αλλά και των υπολοίπων γευμάτων.

Τα ψάρια

Ανέκαθεν οι Έλληνες έτρωγαν πολύ περισσότερα ψάρια οπό κρέας. 

Στην αρχαιότητα προτιμούσαν, όπως φαίνεται, κυρίως παχιά ψάρια,

 όπως: κολιός – σκουμπρί (σκόμβρος), σαρδέλα (σαρδίνι, τριχίς), 

γόπα (βοξ), μαρίδα (σμόρις) κ.α.

Τα κρέατα

Γενικά, εκτός από τους ομηρικούς ήρωες και τα συμπόσια, η κρεατοφαγία

 περιοριζόταν στις δημόσιες και ιδιωτικές γιορτές.

Τα πουλερικά διαφόρων ειδών, τα κουνέλια, οι λαγοί, οι αγριόχοιροι,

 το αγριοκάτσικα, τα ελάφια και τα γνωστά κατοικίδια ζώα, αποτελούσαν 

τις κύριες πηγές κρέατος των αρχαίων Ελλήνων. 

Το μαγείρεμα γινόταν με διάφορους τρόπους, πιο συχνά, ψητά στο φούρνο 

ή στη σούβλα και βραστά με διάφορα λαχανικό και καρυκεύματα.

Όσπρια και δημητριακά

Τα όσπρια και τα δημητριακά, αποτελούσαν διατροφική βάση για την πλειοψηφία 

των Ελλήνων οπό την αρχαιότητα. 

Τα κουκιά, τα λούπινα, τα μπιζέλια, τα ρεβίθια και τα φασόλια είναι μερικά 

από τα όσπρια που προτιμούσαν οι αρχαίοι Έλληνες.

Τα δημητριακά χρησίμευαν κυρίως στην παρασκευή διαφόρων 

τύπων ψωμιού, έτσι παρασκεύαζαν ψωμί από κριθάρι, σιτάρι, κεχρί κ.ά.

Λαχανικά – φρούτα – καρυκεύματα

Τα λαχανικά και τα φρούτα ήταν ανέκαθεν πρώτα στις επιλογές των Ελλήνων. 

Άλλωστε, και στην Αρχαία Ελλάδα, υπήρχαν μερικοί όπως οι οπαδοί του Πυθαγόρα 

που ήταν φυτοφάγοι.

Φυσικά τα λαχανικό και τα φρούτα εκείνης της εποχής δεν ήταν ίδια

 με τα σημερινά αφού δεν υπήρχαν ντομάτες, πατάτες, πιπεριές, 

καλαμπόκι, πορτοκάλια, μανταρίνια, μπανάνες, κ.α.

Από τα λαχανικό υπήρχαν, το αγγούρι, η αγκινάρα, ο αρακάς, οι κολοκύθες, 

τα κρεμμύδια, το λάχανο, το σπαράγγια, τα μανιτάρια, τα παντζάρια κ.α.

Από τα καρυκεύματα και τα μπαχαρικά χρησιμοποιούσαν, άνηθο, βασιλικό,

 δυόσμο, θυμάρι, κάρδαμο, κόλιανδρο, κάππαρη, κουκουνάρι, 

αλλά και τα εισαγόμενα όπως πιπέρι, κ.α.

Στα φρούτα κυριαρχούσαν το αχλάδι, το δαμάσκηνο, το κεράσι, 

το κούμαρο, το κυδώνι, και βέβαια το σταφύλι και το σύκο.

Στους ξηρούς καρπούς συγκαταλέγονταν, μεταξύ άλλων, τα αμύγδαλα, 

τα καρύδια, τα κάστανα, οι σταφίδες και τα ξερά σύκα.

Το υγρό στοιχείο τροφοδοτούσε ανέκαθεν με την ποικιλία και την αφθονία του 

τους κατοίκους της ηπειρωτικής και νησιωτικής Ελλάδας.

Η άμεση γειτνίαση μεγάλου τμήματος της πατρίδας μας προς τη θάλασσα, 

τα καθαρά και όχι ιδιαίτερα βαθιά νερά και τα πολυάριθμα είδη ψαριών, 

μαλακίων και οστρακοειδών, που – κατά τους αρχαίους τουλάχιστον χρόνους – υπήρχαν

 σε πλούσιες ποσότητες, καθιστούν ευνόητη την αγάπη των Ελλήνων για τα θαλασσινά.

Οι αρχαίες γραπτές πηγές σώζουν πλήθος πληροφοριών σχετικά με τα είδη 

των θαλασσινών που καταναλώνονταν, καθώς και τους τρόπους αλίευσης 

και μαγειρεύματός τους.

Υπήρχαν μάλιστα και ειδικά συγγράμματα επί του θέματος, π.χ. Αριστοτέλους 

Περί ιχθύων, Αρχίππου Ιχθύς, Δωρίωνος Περί ιχθύων, 

Νουμηνίου Αλιευτικός, Ευθυδήμου Περί παστών, Αντιφάνους Αλιευομένη.

Όπως προκύπτει από τις πληροφορίες των γραπτών πηγών, των απεικονίσεων, 

κυρίως στην αγγειογραφία, και των αρχαιολογικών ευρημάτων, 

οι αρχαίες μέθοδοι και τα σύνεργα της αλιείας παραμένουν σχεδόν αμετάβλητα 

από την πρώιμη αρχαιότητα έως σήμερα.

Επέλεξα να ασχοληθώ σχετικά με την τροφή των αρχαίων Ελλήνων, 

να αναφέρω δηλαδή τις τροφές της αρχαιότητας, διάφορες συνταγές, τα εδέσματα

που ήταν σε προτίμηση και τους τόπους

 που φημίζονταν για τα κρασιά και τα φρούτα τους.

Αν καλούσαμε στις μέρες μας σ’ ένα γεύμα κάποιους αρχαίους Έλληνες

 όπως τον… Ηρόδοτο, τον Ηρακλή ή τον Αριστοφάνη, σίγουρα θα τους τρομάζαμε

 με τον πλούτο και την ποικιλία των εδεσμάτων που θα τους προσφέραμε.

Εξαιτίας του ότι δεκάδες από τις σημερινές τροφές ήταν εντελώς άγνωστες

 στους αρχαίους Έλληνες, όπως η πατάτα λ.χ. από τα βασικότερα είδη 

της σημερινής διατροφής έγινε γνωστή στους Ευρωπαίους το 1530 

και οι Έλληνες γεύτηκαν τη νοστιμιά της 300 χρόνια αργότερα, το 1832.

Άγνωστα επίσης ήταν στους προγόνους μας και γενικά στους Μεσογειακούς λαούς, 

το ρύζι, η ζάχαρη, το καλαμπόκι, ο καφές, οι ντομάτες και τα ζαρζαβατικά 

(μελιτζάνες, πιπεριές, μπάμιες) τα πορτοκάλια και τα λεμόνια, το κακάο 

και διάφορα μπαχαρικά, τα ποικίλα ποτά, ακόμη και το ούζο -αφού φαίνεται 

να αγνοούσαν τον τρόπο της απόσταξης- τα ζυμαρικά (1), 

και ένα πλήθος από διάφορα αγαθά, που κατακλύζουν σήμερα τις αγορές μας.

Αλλά, παρ’ όλες τις ελλείψεις τόσων βασικών αγαθών, οι αρχαίοι Έλληνες

 ήταν καλοφαγάδες. Στα συμπόσιά τους τα τραπέζια ήταν βαρυφορτωμένα

 και το κρασί έρεε άφθονο.

Σ’ ένα πλούσιο δείπνο (περίπου τον 5ο π.Χ. αιώνα) μπορούσε κανείς να δει τυρί 

της Αχαΐας, σύκα και μέλι της Αττικής, «αίθοπα οίνο» από τη Χίο και τη Λέσβο,

 θαλασσινά από τις πλούσιες ακτές της Εύβοιας, δαμάσκηνα από τη Δαμασκό

 της Συρίας, κριθαρένιο ψωμί από την Πύλο, φάβα ή ζωμό από μπιζέλια,

 τηγανίτες βουτηγμένες στο λάδι και γαρνιρισμένες με μέλι, τυρί αλογίσιο,

 που έτρωγαν μόνο οι «πολεμοχαρείς», βραστούς βολβούς, ραπάνια για να φεύγει 

το μεθύσι και βέβαια τις πίτες της Αθήνας, καύχημα της πόλης, 

παραγεμισμένες με τυρί, μέλι και διάφορα «νωγαλεύματα».

Όλα αυτά τα εδέσματα της Αρχαίας Ελλάδας και ο «τρόπος» διατροφής 

των αρχαίων Ελλήνων προσελκύουν αρκετούς ανθρώπους της εποχής μας 

να αναζητούν λεπτομέρειες για την καθημερινή ζωή των αρχαίων Ελλήνων.

Λιτοδίαιτοι και Καλοφαγάδες.

Αν και υπήρχαν κάποιοι Έλληνες που στα συμπόσιά τους και γενικότερα 

η τροφή τους αποτελούνταν από ποικίλα εδέσματα, η Αθήνα και γενικότερα 

η Αρχαία Ελλάδα αντιμετώπιζε πάντα ένα μεγάλο πρόβλημα: την φτώχεια, 

η οποία είχε γίνει παντοτινός σύντροφος των Αρχαίων Ελλήνων.

Το άγονο έδαφος της Ελλάδας, η δυσκολία στις συγκοινωνίες και βέβαια 

οι πολύχρονοι πόλεμοι είχαν όπως ήταν φυσικό μεγάλη επίπτωση και στη διατροφή

 των αρχαίων. Σ’ αυτό συντελούσε και η περιορισμένη παραγωγή της ελληνικής γης.

Η Αττική ήταν πολύ «λεπτόγεως» (άπαχη γη) και εξαιτίας του μεγάλου προβλήματος

 του νερού η παραγωγή της ήταν αρκετά μικρή. Τα κύρια γεωργικά προϊόντα 

της αρχαίας Ελλάδας ήταν το κριθάρι, το σιτάρι, το κρασί, το λάδι και οι ελιές. 

Στην Αττική έβγαινε επίσης μέλι και σύκα 

που ήταν το πιο εκλεκτό φρούτο για τους αρχαίους.

Το λάδι το χρησιμοποιούσαν όχι μόνο για τα φαγητά τους, αλλά και για το φωτισμό, 

για την παρασκευή φαρμάκων και καλλυντικών και ήταν απαραίτητο

 για τους αθλητές, που το άλειφαν στα κορμιά τους στις παλαίστρες.

Οι Αθηναίοι ήταν οι διασημότεροι για την ολιγοφαγία τους, γι’ αυτό βγήκε

 και η έκφραση «αττικηρώς ζην».

Γενικά όμως οι αρχαίοι ήταν λιτοδίαιτοι, γι’ αυτό και είχαν αυτοχριστεί

 «μικροτράπεζοι» και «φυλλοτρώγες».